Του Σταυρου Λυγερου
Τα στοιχεία είναι καταλυτικά. Επιβεβαιώνουν όσους εξαρχής υποστήριζαν ότι η κυβερνητική πολιτική θα εγκλωβίσει την οικονομία στον φαύλο κύκλο της ύφεσης, χωρίς ταυτοχρόνως να εξυγιάνει τα δημόσια οικονομικά. Και, βεβαίως, διαψεύδουν τις ποικίλες «καθεστωτικές» φωνές που, λόγω της κυρίαρχης πρόσβασής τους στα ΜΜΕ, διαμόρφωναν σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη. Στην Ελλάδα, όμως, οι φορείς δημόσιου λόγου ούτε πιστώνονται την επιβεβαίωση ούτε χρεώνονται τη διάψευση με αντίστοιχες επιπτώσεις στην αξιοπιστία. Η δημόσια συζήτηση έχει μετατραπεί σ’ ένα είδος τσίρκου, όπου οι βασικοί πρωταγωνιστές αλλάζουν με ευκολία «κοστούμια», χωρίς να απολογούνται για όσα με την αυθεντία του τηλεοπτικού παραθύρου έλεγαν πριν από λίγο καιρό.
Αυτός είναι ο λόγος που σήμερα υποκύπτω στον πειρασμό να υπενθυμίσω παλιά δημοσιεύματα. Στις 13-12-09 έγραφα ότι «ο εύκολος δρόμος είναι η οριζόντια και αναλογική περικοπή των δαπανών. Ο δύσκολος δρόμος είναι η αναθεώρηση από μηδενική βάση των δαπανών... Οι δημόσιες δαπάνες έχουν πολύ χαμηλότερη απόδοση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σ’ όλους τους τομείς. Για ποιο λόγο να μην επανεξετασθούν μία προς μία; Για ποιο λόγο να μην επανεξετασθεί η δομή και η αποδοτικότητα των μονάδων του ευρύτερου δημόσιου τομέα; Είναι τόσο εκτεταμένος ο ανορθολογισμός και τόσο μεγάλη η σπατάλη και η λεηλασία του δημόσιου χρήματος, που μία συστηματική επιχείρηση νοικοκυρέματος θα οδηγήσει σε εντυπωσιακή εξοικονόμηση πόρων... Οι κυβερνήσεις, όμως, αποφεύγουν κατά κανόνα να συγκρουσθούν με τις ομάδες, που απομυζούν δημόσιο χρήμα. Υπάρχει χρόνιο έλλειμμα πολιτικής βούλησης... Το οικονομικό πρόβλημα είναι πρωτίστως πολιτικό... Εάν η κυβέρνηση ακολουθήσει την πεπατημένη και περιορισθεί σε δημοσιονομικές παρεμβάσεις, θα χάσει το παιχνίδι... Παραλλήλως, πρέπει να δρομολογηθεί αναπτυξιακή δυναμική με την αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων και την απελευθέρωση παραγωγικών δυνάμεων. Αυτό θα συμβεί εάν δημιουργηθεί το περιβάλλον που διευκολύνει επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Στοιχείο αυτού του περιβάλλοντος είναι και η συρρίκνωση της διαπλοκής/διαφθοράς». Λίγο αργότερα (26-2-2010) έγραφα: «Το χειρότερο είναι ότι η ελληνική οικονομία θα κατρακυλήσει στην ύφεση με αποτέλεσμα να μειώνονται τα δημόσια έσοδα και να τίθεται θέμα λήψης ολοένα και περισσότερων μέτρων. Με άλλα λόγια, εισερχόμαστε σ’ ένα ανατροφοδοτούμενο καθοδικό σπιράλ. Για να σπάσει ο φαύλος κύκλος, η κυβέρνηση πρέπει να πάψει να ασκεί πολιτική με το γνωστό χρεοκοπημένο τρόπο. Η Ελλάδα έχει περιέλθει σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η χρήση των γνωστών πολιτικών εργαλείων δεν επαρκεί. Για να υπάρξει διέξοδος από την κρίση χρειαζόμαστε νέες ευφάνταστες προσεγγίσεις και αποτελεσματικές πρακτικές που θα αξιοποιήσουν τις λιμνάζουσες δυνατότητες σ’ όλα τα επίπεδα: για αύξηση των εσόδων, για μείωση των δαπανών, αλλά και για ανάπτυξη. Η κυβέρνηση Παπανδρέου, όμως, παραμένει εγκλωβισμένη στην πεπατημένη, στο ίδιο αγκυλωμένο πλαίσιο. Γι’ αυτό εμφανίζεται ανίκανη να θέσει υπό έλεγχο τη δημοσιονομική κρίση και να οικοδομήσει ένα νέο υγιές μοντέλο».
Σάββατο 30 Απριλίου 2011
Τετάρτη 27 Απριλίου 2011
Έλλειμμα 98 δισ. σε τέσσερα χρόνια
Ζώης Τσώλης
Ο κατήφορος ξεκίνησε το 2007 και εκτοξεύθηκε στα 36 δισ. ευρώ το 2009 όταν η κυβέρνηση της ΝΔ οδήγησε δυό φορές τη χώρα σε εκλογές
Ελλειμμα "μαμούθ" ύψους 98 δισ. ευρώ δημιούργησε το ελληνικό δημόσιο τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Σύμφωνα με τα οριστικά στοιχεία για την πορεία του δημοσιονομικού ελλείματος που ανακοίνωσε η Στατιστική αρχή ο κατήφορος για την ελληνική οικονομία ξεκίνησε το 2007, χρονιά κατά την οποία το έλλειμα της γενικής κυβέρνησης ανήλθε σε 14,5 δισ. ευρώ. Στη συνέχεια το 2008 το έλλειμα αυξήθηκε στα 23,1 δισ. ευρώ για να εκτοξευθεί στα 36 δισ. ευρώ το 2009 όταν η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας οδήγησε δυό φορές τη χώρα σε εκλογές εν μέσω βαθειάς ύφεσης.
Σύμφωνα με τα τελικά στοιχεία το 2010 το έλλειμα μειώθηκε στα 24,19 δισ. ευρώ ή 10,5% ως ποσοστό του ΑΕΠ καθώς πλέον αποτυπώθηκαν στα στοιχεία όλες οι "γκρίζες περιοχές" των στοιχείων της γενικής κυβέρνησης, δηλαδή των ΔΕΚΟ, των ΟΤΑ και των ασφαλιστικών ταμείων.
Οπως ανακοίνωσε η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) το ενοποιημένο χρέος της Γενικής Κυβέρνησης, στο τέλος του 2010 ανήλθε στα 328,6 δισ. Ευρώ, (142,8% επί του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος).
Η Στατιστική αρχή εξηγώντας τις διαφορές μεταξύ των στοιχείων της τελευταίας πρόβλεψης του περασμένου Νοεμβρίου με τη σημερινή, αναφέρει ότι οι αποκλίσεις οφείλονται κυρίως στις ακόλουθες αιτίες:
-Ως πρός το έλλειμμα: Η αναθεώρηση του ελλείμματος για το έτος 2008 οφείλεται μεταξύ των άλλων στην αύξηση των εγγεγραμμένων πληρωτέων υποχρεώσεων των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης και αναθεώρηση στοιχείων Δημοσίων Επιχειρήσεων.
-Ως πρός το δημόσιο Χρέος: Οι αναθεωρήσεις των ποσοστών του χρέους κατά κύριο λόγο οφείλονται στην ανάληψη από το Δημόσιο του χρέους της Ελληνικής Αεροπορικής Βιομηχανίας (ΕΑΒ) και των Ολυμπιακών Αερογραμμών (ΟΑ) μετά από τρεις συνεχόμενες καταπτώσεις των εγγυήσεων των δανείων τους καθώς επίσης και από την ανάληψη του χρέους για τη χρηματοδοτική μίσθωση (financial leasing) τεσσάρων αεροσκαφών από την ΟΑ.
Ο κατήφορος ξεκίνησε το 2007 και εκτοξεύθηκε στα 36 δισ. ευρώ το 2009 όταν η κυβέρνηση της ΝΔ οδήγησε δυό φορές τη χώρα σε εκλογές
Ελλειμμα "μαμούθ" ύψους 98 δισ. ευρώ δημιούργησε το ελληνικό δημόσιο τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Σύμφωνα με τα οριστικά στοιχεία για την πορεία του δημοσιονομικού ελλείματος που ανακοίνωσε η Στατιστική αρχή ο κατήφορος για την ελληνική οικονομία ξεκίνησε το 2007, χρονιά κατά την οποία το έλλειμα της γενικής κυβέρνησης ανήλθε σε 14,5 δισ. ευρώ. Στη συνέχεια το 2008 το έλλειμα αυξήθηκε στα 23,1 δισ. ευρώ για να εκτοξευθεί στα 36 δισ. ευρώ το 2009 όταν η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας οδήγησε δυό φορές τη χώρα σε εκλογές εν μέσω βαθειάς ύφεσης.
Σύμφωνα με τα τελικά στοιχεία το 2010 το έλλειμα μειώθηκε στα 24,19 δισ. ευρώ ή 10,5% ως ποσοστό του ΑΕΠ καθώς πλέον αποτυπώθηκαν στα στοιχεία όλες οι "γκρίζες περιοχές" των στοιχείων της γενικής κυβέρνησης, δηλαδή των ΔΕΚΟ, των ΟΤΑ και των ασφαλιστικών ταμείων.
Οπως ανακοίνωσε η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) το ενοποιημένο χρέος της Γενικής Κυβέρνησης, στο τέλος του 2010 ανήλθε στα 328,6 δισ. Ευρώ, (142,8% επί του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος).
Η Στατιστική αρχή εξηγώντας τις διαφορές μεταξύ των στοιχείων της τελευταίας πρόβλεψης του περασμένου Νοεμβρίου με τη σημερινή, αναφέρει ότι οι αποκλίσεις οφείλονται κυρίως στις ακόλουθες αιτίες:
-Ως πρός το έλλειμμα: Η αναθεώρηση του ελλείμματος για το έτος 2008 οφείλεται μεταξύ των άλλων στην αύξηση των εγγεγραμμένων πληρωτέων υποχρεώσεων των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης και αναθεώρηση στοιχείων Δημοσίων Επιχειρήσεων.
-Ως πρός το δημόσιο Χρέος: Οι αναθεωρήσεις των ποσοστών του χρέους κατά κύριο λόγο οφείλονται στην ανάληψη από το Δημόσιο του χρέους της Ελληνικής Αεροπορικής Βιομηχανίας (ΕΑΒ) και των Ολυμπιακών Αερογραμμών (ΟΑ) μετά από τρεις συνεχόμενες καταπτώσεις των εγγυήσεων των δανείων τους καθώς επίσης και από την ανάληψη του χρέους για τη χρηματοδοτική μίσθωση (financial leasing) τεσσάρων αεροσκαφών από την ΟΑ.
Μνημόνιο: θυσίες χωρίς αντίκρυσμα.
του Γιάνη Βαρουφάκη 27/04/2011
Χτες το βράδυ βρέθηκα καλεσμένος σε τηλεοπτικό στούντιο του BBC, εδώ στο Λονδίνο από όπου σας γράφω. Προς τι τέτοια τιμή; Προφανώς για να ερωτηθώ περί του εορτάζοντος Μνημονίου (που τις μέρες αυτές γιορτάζει τα πρώτα του γενέθλια). Με το καλησπέρα, βρέθηκα αντιμέτωπος με το εξής ερώτημα δημοσιογράφου : "Ο ελληνικός λαός έχει καταλάβει ότι απαιτούνται μεγάλες θυσίες για να βγει η χώρα από την Κρίση; Πολλοί θεωρούν ότι δεν έχει. Εσείς τι λέτε;"
Η απάντησή μου αρχικά ξάφνιασε: "Μου επιτρέπετε να σας θυμίσω" ρώτησα την δημοσιογράφο "την μεγάλη διαφορά μεταξύ της Απόβασης της Καλλίπολης (σημ. 25η Απριλίου του 1915) και εκείνη της Νορμανδίας (σημ. 6η Ιουνίου 1944);" Πριν προλάβει να μου απαντήσει, συνέχισα: "Η ουσιαστική διαφορά δεν είναι ότι στην μία περίπτωση οι στρατιώτες ήταν καλύτερα προετοιμασμένοι για να κάνουν μεγάλες θυσίες από ότι στην άλλη. Ούτε ότι η μία πέτυχε τον στόχο της και η άλλη όχι. Όχι, η διαφορά ήταν ότι στην μία περίπτωση, της Καλλίπολης, οι Βρετανοί στρατηγοί έστειλαν χιλιάδες νέους στρατιώτες στο θάνατο σε μια απόβαση στις ακτές της Μικράς Ασίας χωρίς λογική, ειρμό ή την παραμικρή έστω πιθανότητα επιτυχίας. Αντίθετα, στην Νορμανδία ο σχεδιασμός της στρατιωτικής επιχείρησης είχε σημαντικές ελπίδες επιτυχίας." "Το Μνημόνιό μας", συνέχισα "είναι η Καλλίπολη των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής και (δήθεν) καταπολέμησης του δημόσιου χρέους μιας χώρας: Υπεύθυνο για θυσίες τόσο άσκοπες όσο και εκείνες των παλικαριών που άφησαν την τελευταία τους πνοή στα Δαρδανέλια. Όπως κι εκείνοι, οι δικοί σας στρατιώτες στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ποτέ δεν συγχώρεσαν τους στρατηγούς που τους επέβαλαν θυσίες χωρίς προοπτική, έτσι και ο ελληνικός λαός δεν συγχωρεί εκείνους που του επιβάλουν θυσίες τόσο μεγάλες όσο και άσκοπες."
Η δημοσιογράφος χαμογέλασε, δείχνοντας να αποδέχεται την αλληγορία. Όπως καταλαβαίνετε, η υπόλοιπη συζήτηση επικεντρώθηκε στους λόγους που το Μνημόνιο ήταν καταδικασμένο στην αποτυχία και, βεβαίως, στο τι μέλει γενέσθαι. Αλλά μιας και μιλάμε για την επέτειο του Μνημονίου μας, καθώς και για το BBC, θυμήθηκα πόσο επιθετικά αντέδρασε ένας άλλος δημοσιογράφος του ραδιοφώνου του BBC, πέρσι τέτοιον καιρό, όταν είχα πει περίπου τα εξής (για το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο πατήστε εδώ): "Η δανειακή συμφωνία που αιτήθηκε η κυβέρνησή μας δεν θα αποτελέσει σε καμία περίπτωση διάσωση για την Ελλάδα. Το όλο πακέτο που παρουσιάζεται ως πακέτο διάσωσης (bail out) έχει σχεδιαστεί εσφαλμένα και θα αποδειχθεί καταστροφικό ως προς το αποτέλεσμα. Είναι εσφαλμένο επειδή η Ελλάδα αντιμετωπίζει πρόβλημα φερεγγυότητας το οποίο δεν μπορεί, και δεν πρέπει, να αντιμετωπιστεί φορτώνοντάς μια υπό πτώχευση χώρα με ένα νέο, τεράστιο, ακριβό δάνειο. Και θα αποδειχθεί καταστροφικό επειδή θα δώσει το έναυσμα σε μια αλυσίδα εξ ίσου προβληματικών πακέτων διάσωσης για άλλες χώρες της ευρωζώνης τα οποία θα βαθύνουν την κρίση του ευρώ και θα αυξήσουν υπερβολικά το κόστος επίλυσής της. Αν διασώζει κάποιους, αυτές είναι οι γερμανικές, γαλλικές και ελληνικές τράπεζες με τρόπο που, στο μέλλον, θα δίνεται ως παράδειγμα προς αποφυγή σε περιπτώσεις που μια νομισματική ένωση απειλείται από αντίστοιχη κρίση. Ο συνδυασμός (α) των κατ' εξακολούθηση αναποτελεσματικών δανείων, και (β) πολιτικών σκληρής λιτότητας εν μέσω ραγδαίας ύφεσης θα αποδειχθεί ως μια μορφή εκ προμελέτης αποδόμησης της ευρωζώνης. Το αποτέλεσμα θα είναι η ενίσχυση της Κρίσης στην Ελλάδα αλλά και γενικότερα στην ευρωζώνη." (Συνέντευξη στο BBC Radio 4, 23η Απριλίου 2010).
Πριν πάω στο στούντιο του BBC, νωρίτερα χτες το πρωί, ανάτρεξα στα κείμενα με τα οποία πρωτο-άρχισα να συμμετέχω στο protagon.gr. Ήταν τότε, Μάρτιος του 2010, πριν το Μνημόνιο γίνει πραγματικότητα. Διάβασα τα κείμενα εκείνα τα έξι κείμενα που πρόλαβα να γράψω πριν το Μνημόνιο γίνει πραγματικότητα πασχίζοντας να τα κρίνω σαν να μην ήταν δικά μου (κάτι που είναι, φυσικά, αδύνατο). Από το πρώτο κείμενο που έγραψα για το protagon.gr, την 30η Μαρτίου 2010, με τίτλο Τι αρνείται η Γερμανία;, προσπάθησα να βάλω στον διάλογο την παγκόσμια διάσταση της ελληνικής Κρίσης: Επρόκειτο, έλεγα, για φαινόμενο ιστορικής σημασίας που ξεκίνησε εκτός Ευρώπης το 2008. Για μια παγκόσμια Κρίση τόσο μεγάλη που, όταν έφτασε στην ευρωζώνη, οι μικροί και ασθενικοί εταίροι της περίεργης αυτής νομισματικής ένωσης δεν είχαν καμία ελπίδα να την αναχαιτίσουν με ίδια μέσα. Η Κρίση ήταν κρίση του ευρώ η οποία έθετε την Γερμανία μπροστά σε ένα απλό δίλημμα: Να επιλέξει μεταξύ ενός αδιέξοδου αυταρχισμού και μιας φωτισμένης ηγεμονίας (όπως εκείνη που επέλεξαν οι ΗΠΑ μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο).
Δέκα μέρες αργότερα, στις 9 Απριλίου 2010, έθεσα το ερώτημα που από τότε όλοι έχουν στα χείλη: Χρεοκοπούμε; Το θέμα δεν είναι αν χρεοκοπούμε, απάντησα. "Το ερώτημα είναι: Ποιοί θα χρεοκοπήσουν; Ότι κάποιοι θα χρεοκοπήσουν είναι δεδομένο. Δεν γίνεται Κρίση σαν αυτή του 2008 χωρίς θύματα... Το χειρότερο (και δυστυχώς επικρατέστερο) σενάριο: Και να προσπαθήσει το κράτος (όπως προσπαθεί) να αποφύγει την στάση πληρωμών (στεγνώνοντας την αγορά και ωθώντας τους μικρομεσαίους και τους εργαζόμενους στην απελπισία) και, τελικά, να αναγκαστεί σε στάση πληρωμών το 2011 ή 2012..." "Ας κάνω και εγώ την πρόβλεψή μου", τόλμησα να πω (παρά το γεγονός ότι ο αγαπημένος μου καθηγητής, σε ανύποπτο χρόνο, το 1981, μου είχε πει να μην κάνω ποτέ προβλέψεις): "Το κράτος μας δεν θα κάνει στάση πληρωμών φέτος. Θα το παλέψει μέχρι τα τέλη του 2011, δανειζόμενο με τοκογλυφικά επιτόκια τα οποία θα φουσκώνουν το δημόσιο χρέος σε μια εποχή που το εθνικό εισόδημα θα μειώνεται με 3-4%. Αν δεν γίνει κάποιο θαύμα... η χρεοκοπία είναι αναπόφευκτη..."
Το πρώτο τανγκό στην ευρωζώνη; αναρτήθηκε στις 26 Απριλίου. Σκοπός του να προειδοποιήσει για την δυσοίωνη προοπτική να γίνουμε μια νέα Αργεντινή εντός όμως των ιδιαίτερων περιορισμών της ευρωζώνης: Να δανειστούμε δηλαδή χρήματα με επιτόκια που δεν μπορούμε να αντέξουμε με στόχο να μπορέσουν κάποιοι εκ των πιστωτών μας να προλάβουν να πουλήσουν ομόλογά μας πριν η χώρα πτωχεύσει με μεγαλύτερο χρέος (και με μικρότερο ΑΕΠ) από πριν. Έκλεινα εκείνο το άρθρο με τα εξής λόγια: "Οι βέλτιστες υπηρεσίες του πρωθυπουργού τόσο στην ελληνική όσο και στην γερμανική κοινωνία, η οποία μακροπρόθεσμα θα θιγεί από την κατάργηση του ευρώ, θα προσφέρονταν αν έθετε την κα Μέρκελ προ ενός απλού διλήμματος: Άμεση στάση πληρωμών (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το ευρώ) ή πραγματική οικονομική ενοποίηση της Ευρωζώνης. Δυστυχώς, αντί για αυτό, έχουμε εμπλακεί σε μια ατέρμονη διαπραγμάτευση που μας σέρνει όλο και κοντύτερα σε ένα Αργεντίνικο τάνγκο εντός της ευρωζώνης, με την υποχρεωτική συμμετοχή και άλλων δεινοπαθούντων χωρών (π.χ. Ισπανία, Πορτογαλία - ακόμα και Γαλλία), του οποίου η λογική κατάληξη είναι ο προαναγγελθείς θάνατος του ευρώ."
Εκείνες τις μέρες πριν ακριβώς ένα χρόνο (27 και 28 Απριλίου) διαφαινόταν η κατάληξη της πρώτης πράξης του δράματος: Πηγαίναμε σαν τα πρόβατα στο σφαγείο, με ένα επιτελείο το οποίο δεν είχε καμία μα καμία όρεξη να διαπραγματευτεί τους όρους του Μνημονίου. Δάνειο να πάρουμε κι ας είναι όπως είναι. Αυτή ήταν η διαπραγματευτική μας στρατηγική. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να δείξω πως μπορεί να τονωθεί το ηθικό, η διαπραγματευτική διάθεση, εκείνων που ετοιμάζονταν να μας βάλουν στην τροχιά ενός τοξικού Μνημονίου, έγραψα τα επόμενα δύο άρθρα: Η αισιόδοξη πλευρά της χρεοκοπίας (28η Απριλίου 2010) και H μοιραία διαπραγμάτευση και το δικό μας χρέος (1η Μαΐου 2010). "Η απλή λογική" έλεγα στο δεύτερο από τα δύο άρθρα "λέει ότι αν δεν μπορείς να διανοηθείς την πιθανότητα να αποχωρήσεις από μια διαπραγμάτευση, είναι προτιμότερο να μην προσέλθεις σε αυτήν. Αν πράγματι είναι κοινώς γνωστό ότι θα αποδεχθείς ό,τι σου προσφέρουν, η διαπραγματευτική σου ισχύς είναι μηδενική. Σε αυτή την περίπτωση καλύτερα να κάτσεις σπίτι σου και να σου στείλει η «άλλη πλευρά» τις απαιτήσεις της με email (τώρα που τα fax ξεπεράστηκαν)." Αυτός ήταν ο λόγος που έκλεισα το πρώτο άρθρο με την εξής προτροπή: "Στάση πληρωμών λοιπόν! Τώρα! Με χαμόγελο και αισιοδοξία!" Όμως η ουσία του μηνύματος που ήθελα να περάσω (και το οποίο βέβαια δεν πέρασε) βρισκόταν στο υστερόγραφο: "Και ξέρετε ποιο είναι το ωραίο; Ότι αν πειθόμασταν να απελευθερωθούμε από τον φόβο της πτώχευσης, οι φίλοι μας οι Γερμανοί θα έσπευδαν την ίδια στιγμή να την αποσοβήσουν..."
Δεν πειστήκαμε, ως χώρα. Και αποδεχθήκαμε το νέο τοκογλυφικό δάνειο όπως μας το προσέφεραν. Το Μνημόνιο ήταν πραγματικότητα. Η Κρίση θα βάθαινε στην χώρα μας και θα εξαπλωνόταν και στις υπόλοιπες θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο το κοινό νόμισμα αλλά, το χειρότερο, την ιδέα μιας Ενωμένης Ευρώπης. Όπως η διαίρεση της Ευρώπης, αλλά και της Υφηλίου ολόκληρης, ξεκίνησε στην Ελλάδα (με τα Δεκεμβριανά του 1944), έτσι και τώρα μια νέα διαίρεση της πολλά υποσχόμενης υπό Ένωση Ευρώπης ξεκίνησε από την Αθήνα. (Προσέξατε την σταδιακή επαναφορά ακόμα και συνοριακών ελέγχων μεταξύ Γαλλίας και Ιταλίας; Τυχαίο; Δεν νομίζω!) Μέσα σε αυτό το σκότος, προσπάθησα να βρω λίγο φως. Στο Δώρο της Ελλάδας στην Ευρώπη (που αναρτήθηκε λίγο μετά την υπογραφή του Μνημονίου, στις 4 Μαΐου 2010) προσπάθησα να διακρίνω μία όαση μέσα στο ερημικό τοπίο που ξεδιπλωνόταν μπροστά μας. Τι ήταν αυτό που είδα (ή ήθελα να νομίζω ότι είδα);
"Ιδού λοιπόν" κατέθεσα με αμφισβητήσιμη αυτοπεποίθηση, "το νέο Μέγα Δώρο της Ελλάδας στην Ευρώπη: Ρίχνοντας το καράβι στην ξέρα, εντός των χωρικών υδάτων της ευρωζώνης, αναγκάσαμε την Ευρωπαϊκή Ένωση να υπερβεί την παιδική ασθένειά της (την επονομαζόμενη και Συνθήκη της Λισαβόνας) και να μπει στη διαδικασία ίδρυσης θεσμών αναδιανομής πλεονασμάτων." Δεν αναφερόμουνα βέβαια στο Μνημόνιο. Αυτό το είχα χαρακτηρίσει εξ αρχής θνησιγενές. Τι εννοούσα τότε; "[Το Μνημόνιο] πρόκειται για μια απλή αρχή" συνέχισα "που είναι καταδικασμένη στην αποτυχία, καθώς δεν θα καταφέρει τον δεδηλωμένο στόχο της: την «διάσωση» του ελληνικού δημοσίου από την αναδιάρθρωση του χρέους του. Όμως, πρόκειται για μια ηρωική αποτυχία που, αν όλα πάνε καλά, θα χαλυβδώσει την πολιτική βούληση της ευρωζώνης για κάτι καλύτερο: Για την δημιουργία ενός μηχανισμού ανακύκλωσης των πλεονασμάτων όχι μέσω της σπατάλης τους σε ανόητα προγράμματα στήριξης των τραπεζών αλλά μέσω παραγωγικών επενδύσεων σε ελλειμματικές χώρες. Έχοντας ξεπεράσει τον ψυχολογικό σκόπελο της μεταβίβασης 110 δις σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, οι νεογότθοι θα αρχίσουν να σκέφτονται την προοπτική επένδυσης ανάλογων ποσών σε παραγωγικές διαδικασίες, όπως π.χ. στις ΗΠΑ όπου μεταφέρονται μονάδες παραγωγής (π.χ. της Boeing) σε ελλειμματικές πολιτείες (αντί για δάνεια τα οποία θα τις οδηγήσουν σε ακόμα μεγαλύτερα ελλείμματα). Το Μέγα Δώρο μας στους Ευρωπαίους εταίρους δεν είναι άλλο από το γεγονός ότι η Ελλάδα, ό,τι και να συμβεί στο Ευρωπαϊκό επίπεδο, θα έχει θυσιάσει τουλάχιστον μια γενιά στον βωμό του μηχανισμού ΔΝΤ-ΕΕ (που απλώς αναβάλει την αναπόφευκτη αναδιάρθρωση του χρέους μας). Δεν θα είναι η πρώτη φορά που η κατάρρευσή μας ενδυνάμωσε την Ευρώπη. Το ίδιο συνέβη τότε που η Ρώμη εκπολιτίστηκε από την καταρρέουσα Αθήνα ή που η Άλωση της Πόλης ενδυνάμωσε την Αναγέννηση. Το μόνο που μένει πλέον να ελπίζουμε είναι η αποτυχία του μηχανισμού ΔΝΤ-ΕΕ να μην αργήσει να φανεί ώστε η Ευρώπη να προχωρήσει στο επόμενο βήμα της όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Τουλάχιστον η θυσία μας να πιάσει τόπο."
Φρούδες όμως οι ελπίδες αυτές. Παρά το γεγονός ότι η αποτυχία του μηχανισμού ΔΝΤ-ΕΕ όχι μόνο έχει φανεί αλλά έχει μάλιστα εξελιχθεί σε κοινή γνώση, η Ευρώπη αρνείται να προχωρήσει στο επόμενο βήμα της και έτσι οι θυσίες όλων (ελλήνων ανέργων και γερμανών εργαζόμενων μαζί) αντί να πιάνουν τόπο πέφτουν στην μαύρη τρύπα.
Επίλογος
Κλείνω αυτή την αναδρομή σε σκέψεις που προηγήθηκαν του Μνημονίου με μια εκ των υστέρων διαπίστωση: Το Μνημόνιο άλλαξε τα πάντα. Προς το χειρότερο, δυστυχώς. Από την μία μεριά, σε καμία περίπτωση δεν απέτρεψε το κούρεμα των ομολόγων - απλώς το ανέβαλε με κόστος δυσβάσταχτο: ύφεση μοναδικής έντασης και έκτασης, προέκταση της Κρίσης σε άλλες χώρες και σχεδόν σε όλες τις τράπεζες της ευρωζώνης κλπ. Από την άλλη, μας στέρησε την δυνατότητα μιας μονομερούς ανακοίνωσης στάσης πληρωμών. Έτσι τώρα είμαστε αναγκασμένοι να περιμένουμε να τα βρουν η Γερμανίδα καγκελάριος και ο υπουργός της των οικονομικών ώστε να μάθουμε κι εμείς πότε (πριν το 2013 ή μετά;) και πως θα γίνει η αναδιάρθρωση. Γιατί αυτό; Γιατί ισχυρίζομαι ότι το Μνημόνιο μας στέρησε την δυνατότητα μονομερούς στάσης πληρωμών; Πριν υπογράψουμε το Μνημόνιο, μια μονομερής ανακοίνωση στάσης πληρωμών ήταν απόλυτα συμβατή με τους κανόνες της ΕΕ (που απέκλειαν την διάσωση και, άρα, θεωρούσαν όχι μόνο θεμιτή αλλά και απαραίτητη μια στάση πληρωμών κράτους που "έπεσε έξω"). Όμως, όταν υπογράψαμε το Μνημόνιο, αποδεχθήκαμε ένα τεράστιο ποσό που η κα Μέρκελ είδε κι έπαθε να εγκρίνει η Βουλή της στην βάση του ότι, έτσι, απομακρύνεται η προοπτική μιας μονομερούς στάσης πληρωμών. Με αυτό το δεδομένο, μια μονομερής στάση πληρωμών τώρα θα αποτελούσε κήρυξη πολέμου με την Γερμανία ειδικά και την ΕΕ γενικότερα - κάτι που θα ήταν σώφρον να πράξουμε μόνο εάν είχαμε αποφασίσει την αποχώρησή μας όχι μόνο από το ευρώ αλλά από την ΕΕ.
ΥΓ. Όσο περισσότερο αναπολώ εκείνες τις μέρες που μας έφεραν το Μνημόνιο, ακριβώς ένα χρόνο πριν, τόσο περισσότερο... πείθομαι από την αλληγορική αναφορά στην Απόβαση της Καλλίπολης.
Χτες το βράδυ βρέθηκα καλεσμένος σε τηλεοπτικό στούντιο του BBC, εδώ στο Λονδίνο από όπου σας γράφω. Προς τι τέτοια τιμή; Προφανώς για να ερωτηθώ περί του εορτάζοντος Μνημονίου (που τις μέρες αυτές γιορτάζει τα πρώτα του γενέθλια). Με το καλησπέρα, βρέθηκα αντιμέτωπος με το εξής ερώτημα δημοσιογράφου : "Ο ελληνικός λαός έχει καταλάβει ότι απαιτούνται μεγάλες θυσίες για να βγει η χώρα από την Κρίση; Πολλοί θεωρούν ότι δεν έχει. Εσείς τι λέτε;"
Η απάντησή μου αρχικά ξάφνιασε: "Μου επιτρέπετε να σας θυμίσω" ρώτησα την δημοσιογράφο "την μεγάλη διαφορά μεταξύ της Απόβασης της Καλλίπολης (σημ. 25η Απριλίου του 1915) και εκείνη της Νορμανδίας (σημ. 6η Ιουνίου 1944);" Πριν προλάβει να μου απαντήσει, συνέχισα: "Η ουσιαστική διαφορά δεν είναι ότι στην μία περίπτωση οι στρατιώτες ήταν καλύτερα προετοιμασμένοι για να κάνουν μεγάλες θυσίες από ότι στην άλλη. Ούτε ότι η μία πέτυχε τον στόχο της και η άλλη όχι. Όχι, η διαφορά ήταν ότι στην μία περίπτωση, της Καλλίπολης, οι Βρετανοί στρατηγοί έστειλαν χιλιάδες νέους στρατιώτες στο θάνατο σε μια απόβαση στις ακτές της Μικράς Ασίας χωρίς λογική, ειρμό ή την παραμικρή έστω πιθανότητα επιτυχίας. Αντίθετα, στην Νορμανδία ο σχεδιασμός της στρατιωτικής επιχείρησης είχε σημαντικές ελπίδες επιτυχίας." "Το Μνημόνιό μας", συνέχισα "είναι η Καλλίπολη των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής και (δήθεν) καταπολέμησης του δημόσιου χρέους μιας χώρας: Υπεύθυνο για θυσίες τόσο άσκοπες όσο και εκείνες των παλικαριών που άφησαν την τελευταία τους πνοή στα Δαρδανέλια. Όπως κι εκείνοι, οι δικοί σας στρατιώτες στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ποτέ δεν συγχώρεσαν τους στρατηγούς που τους επέβαλαν θυσίες χωρίς προοπτική, έτσι και ο ελληνικός λαός δεν συγχωρεί εκείνους που του επιβάλουν θυσίες τόσο μεγάλες όσο και άσκοπες."
Η δημοσιογράφος χαμογέλασε, δείχνοντας να αποδέχεται την αλληγορία. Όπως καταλαβαίνετε, η υπόλοιπη συζήτηση επικεντρώθηκε στους λόγους που το Μνημόνιο ήταν καταδικασμένο στην αποτυχία και, βεβαίως, στο τι μέλει γενέσθαι. Αλλά μιας και μιλάμε για την επέτειο του Μνημονίου μας, καθώς και για το BBC, θυμήθηκα πόσο επιθετικά αντέδρασε ένας άλλος δημοσιογράφος του ραδιοφώνου του BBC, πέρσι τέτοιον καιρό, όταν είχα πει περίπου τα εξής (για το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο πατήστε εδώ): "Η δανειακή συμφωνία που αιτήθηκε η κυβέρνησή μας δεν θα αποτελέσει σε καμία περίπτωση διάσωση για την Ελλάδα. Το όλο πακέτο που παρουσιάζεται ως πακέτο διάσωσης (bail out) έχει σχεδιαστεί εσφαλμένα και θα αποδειχθεί καταστροφικό ως προς το αποτέλεσμα. Είναι εσφαλμένο επειδή η Ελλάδα αντιμετωπίζει πρόβλημα φερεγγυότητας το οποίο δεν μπορεί, και δεν πρέπει, να αντιμετωπιστεί φορτώνοντάς μια υπό πτώχευση χώρα με ένα νέο, τεράστιο, ακριβό δάνειο. Και θα αποδειχθεί καταστροφικό επειδή θα δώσει το έναυσμα σε μια αλυσίδα εξ ίσου προβληματικών πακέτων διάσωσης για άλλες χώρες της ευρωζώνης τα οποία θα βαθύνουν την κρίση του ευρώ και θα αυξήσουν υπερβολικά το κόστος επίλυσής της. Αν διασώζει κάποιους, αυτές είναι οι γερμανικές, γαλλικές και ελληνικές τράπεζες με τρόπο που, στο μέλλον, θα δίνεται ως παράδειγμα προς αποφυγή σε περιπτώσεις που μια νομισματική ένωση απειλείται από αντίστοιχη κρίση. Ο συνδυασμός (α) των κατ' εξακολούθηση αναποτελεσματικών δανείων, και (β) πολιτικών σκληρής λιτότητας εν μέσω ραγδαίας ύφεσης θα αποδειχθεί ως μια μορφή εκ προμελέτης αποδόμησης της ευρωζώνης. Το αποτέλεσμα θα είναι η ενίσχυση της Κρίσης στην Ελλάδα αλλά και γενικότερα στην ευρωζώνη." (Συνέντευξη στο BBC Radio 4, 23η Απριλίου 2010).
Πριν πάω στο στούντιο του BBC, νωρίτερα χτες το πρωί, ανάτρεξα στα κείμενα με τα οποία πρωτο-άρχισα να συμμετέχω στο protagon.gr. Ήταν τότε, Μάρτιος του 2010, πριν το Μνημόνιο γίνει πραγματικότητα. Διάβασα τα κείμενα εκείνα τα έξι κείμενα που πρόλαβα να γράψω πριν το Μνημόνιο γίνει πραγματικότητα πασχίζοντας να τα κρίνω σαν να μην ήταν δικά μου (κάτι που είναι, φυσικά, αδύνατο). Από το πρώτο κείμενο που έγραψα για το protagon.gr, την 30η Μαρτίου 2010, με τίτλο Τι αρνείται η Γερμανία;, προσπάθησα να βάλω στον διάλογο την παγκόσμια διάσταση της ελληνικής Κρίσης: Επρόκειτο, έλεγα, για φαινόμενο ιστορικής σημασίας που ξεκίνησε εκτός Ευρώπης το 2008. Για μια παγκόσμια Κρίση τόσο μεγάλη που, όταν έφτασε στην ευρωζώνη, οι μικροί και ασθενικοί εταίροι της περίεργης αυτής νομισματικής ένωσης δεν είχαν καμία ελπίδα να την αναχαιτίσουν με ίδια μέσα. Η Κρίση ήταν κρίση του ευρώ η οποία έθετε την Γερμανία μπροστά σε ένα απλό δίλημμα: Να επιλέξει μεταξύ ενός αδιέξοδου αυταρχισμού και μιας φωτισμένης ηγεμονίας (όπως εκείνη που επέλεξαν οι ΗΠΑ μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο).
Δέκα μέρες αργότερα, στις 9 Απριλίου 2010, έθεσα το ερώτημα που από τότε όλοι έχουν στα χείλη: Χρεοκοπούμε; Το θέμα δεν είναι αν χρεοκοπούμε, απάντησα. "Το ερώτημα είναι: Ποιοί θα χρεοκοπήσουν; Ότι κάποιοι θα χρεοκοπήσουν είναι δεδομένο. Δεν γίνεται Κρίση σαν αυτή του 2008 χωρίς θύματα... Το χειρότερο (και δυστυχώς επικρατέστερο) σενάριο: Και να προσπαθήσει το κράτος (όπως προσπαθεί) να αποφύγει την στάση πληρωμών (στεγνώνοντας την αγορά και ωθώντας τους μικρομεσαίους και τους εργαζόμενους στην απελπισία) και, τελικά, να αναγκαστεί σε στάση πληρωμών το 2011 ή 2012..." "Ας κάνω και εγώ την πρόβλεψή μου", τόλμησα να πω (παρά το γεγονός ότι ο αγαπημένος μου καθηγητής, σε ανύποπτο χρόνο, το 1981, μου είχε πει να μην κάνω ποτέ προβλέψεις): "Το κράτος μας δεν θα κάνει στάση πληρωμών φέτος. Θα το παλέψει μέχρι τα τέλη του 2011, δανειζόμενο με τοκογλυφικά επιτόκια τα οποία θα φουσκώνουν το δημόσιο χρέος σε μια εποχή που το εθνικό εισόδημα θα μειώνεται με 3-4%. Αν δεν γίνει κάποιο θαύμα... η χρεοκοπία είναι αναπόφευκτη..."
Το πρώτο τανγκό στην ευρωζώνη; αναρτήθηκε στις 26 Απριλίου. Σκοπός του να προειδοποιήσει για την δυσοίωνη προοπτική να γίνουμε μια νέα Αργεντινή εντός όμως των ιδιαίτερων περιορισμών της ευρωζώνης: Να δανειστούμε δηλαδή χρήματα με επιτόκια που δεν μπορούμε να αντέξουμε με στόχο να μπορέσουν κάποιοι εκ των πιστωτών μας να προλάβουν να πουλήσουν ομόλογά μας πριν η χώρα πτωχεύσει με μεγαλύτερο χρέος (και με μικρότερο ΑΕΠ) από πριν. Έκλεινα εκείνο το άρθρο με τα εξής λόγια: "Οι βέλτιστες υπηρεσίες του πρωθυπουργού τόσο στην ελληνική όσο και στην γερμανική κοινωνία, η οποία μακροπρόθεσμα θα θιγεί από την κατάργηση του ευρώ, θα προσφέρονταν αν έθετε την κα Μέρκελ προ ενός απλού διλήμματος: Άμεση στάση πληρωμών (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το ευρώ) ή πραγματική οικονομική ενοποίηση της Ευρωζώνης. Δυστυχώς, αντί για αυτό, έχουμε εμπλακεί σε μια ατέρμονη διαπραγμάτευση που μας σέρνει όλο και κοντύτερα σε ένα Αργεντίνικο τάνγκο εντός της ευρωζώνης, με την υποχρεωτική συμμετοχή και άλλων δεινοπαθούντων χωρών (π.χ. Ισπανία, Πορτογαλία - ακόμα και Γαλλία), του οποίου η λογική κατάληξη είναι ο προαναγγελθείς θάνατος του ευρώ."
Εκείνες τις μέρες πριν ακριβώς ένα χρόνο (27 και 28 Απριλίου) διαφαινόταν η κατάληξη της πρώτης πράξης του δράματος: Πηγαίναμε σαν τα πρόβατα στο σφαγείο, με ένα επιτελείο το οποίο δεν είχε καμία μα καμία όρεξη να διαπραγματευτεί τους όρους του Μνημονίου. Δάνειο να πάρουμε κι ας είναι όπως είναι. Αυτή ήταν η διαπραγματευτική μας στρατηγική. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να δείξω πως μπορεί να τονωθεί το ηθικό, η διαπραγματευτική διάθεση, εκείνων που ετοιμάζονταν να μας βάλουν στην τροχιά ενός τοξικού Μνημονίου, έγραψα τα επόμενα δύο άρθρα: Η αισιόδοξη πλευρά της χρεοκοπίας (28η Απριλίου 2010) και H μοιραία διαπραγμάτευση και το δικό μας χρέος (1η Μαΐου 2010). "Η απλή λογική" έλεγα στο δεύτερο από τα δύο άρθρα "λέει ότι αν δεν μπορείς να διανοηθείς την πιθανότητα να αποχωρήσεις από μια διαπραγμάτευση, είναι προτιμότερο να μην προσέλθεις σε αυτήν. Αν πράγματι είναι κοινώς γνωστό ότι θα αποδεχθείς ό,τι σου προσφέρουν, η διαπραγματευτική σου ισχύς είναι μηδενική. Σε αυτή την περίπτωση καλύτερα να κάτσεις σπίτι σου και να σου στείλει η «άλλη πλευρά» τις απαιτήσεις της με email (τώρα που τα fax ξεπεράστηκαν)." Αυτός ήταν ο λόγος που έκλεισα το πρώτο άρθρο με την εξής προτροπή: "Στάση πληρωμών λοιπόν! Τώρα! Με χαμόγελο και αισιοδοξία!" Όμως η ουσία του μηνύματος που ήθελα να περάσω (και το οποίο βέβαια δεν πέρασε) βρισκόταν στο υστερόγραφο: "Και ξέρετε ποιο είναι το ωραίο; Ότι αν πειθόμασταν να απελευθερωθούμε από τον φόβο της πτώχευσης, οι φίλοι μας οι Γερμανοί θα έσπευδαν την ίδια στιγμή να την αποσοβήσουν..."
Δεν πειστήκαμε, ως χώρα. Και αποδεχθήκαμε το νέο τοκογλυφικό δάνειο όπως μας το προσέφεραν. Το Μνημόνιο ήταν πραγματικότητα. Η Κρίση θα βάθαινε στην χώρα μας και θα εξαπλωνόταν και στις υπόλοιπες θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο το κοινό νόμισμα αλλά, το χειρότερο, την ιδέα μιας Ενωμένης Ευρώπης. Όπως η διαίρεση της Ευρώπης, αλλά και της Υφηλίου ολόκληρης, ξεκίνησε στην Ελλάδα (με τα Δεκεμβριανά του 1944), έτσι και τώρα μια νέα διαίρεση της πολλά υποσχόμενης υπό Ένωση Ευρώπης ξεκίνησε από την Αθήνα. (Προσέξατε την σταδιακή επαναφορά ακόμα και συνοριακών ελέγχων μεταξύ Γαλλίας και Ιταλίας; Τυχαίο; Δεν νομίζω!) Μέσα σε αυτό το σκότος, προσπάθησα να βρω λίγο φως. Στο Δώρο της Ελλάδας στην Ευρώπη (που αναρτήθηκε λίγο μετά την υπογραφή του Μνημονίου, στις 4 Μαΐου 2010) προσπάθησα να διακρίνω μία όαση μέσα στο ερημικό τοπίο που ξεδιπλωνόταν μπροστά μας. Τι ήταν αυτό που είδα (ή ήθελα να νομίζω ότι είδα);
"Ιδού λοιπόν" κατέθεσα με αμφισβητήσιμη αυτοπεποίθηση, "το νέο Μέγα Δώρο της Ελλάδας στην Ευρώπη: Ρίχνοντας το καράβι στην ξέρα, εντός των χωρικών υδάτων της ευρωζώνης, αναγκάσαμε την Ευρωπαϊκή Ένωση να υπερβεί την παιδική ασθένειά της (την επονομαζόμενη και Συνθήκη της Λισαβόνας) και να μπει στη διαδικασία ίδρυσης θεσμών αναδιανομής πλεονασμάτων." Δεν αναφερόμουνα βέβαια στο Μνημόνιο. Αυτό το είχα χαρακτηρίσει εξ αρχής θνησιγενές. Τι εννοούσα τότε; "[Το Μνημόνιο] πρόκειται για μια απλή αρχή" συνέχισα "που είναι καταδικασμένη στην αποτυχία, καθώς δεν θα καταφέρει τον δεδηλωμένο στόχο της: την «διάσωση» του ελληνικού δημοσίου από την αναδιάρθρωση του χρέους του. Όμως, πρόκειται για μια ηρωική αποτυχία που, αν όλα πάνε καλά, θα χαλυβδώσει την πολιτική βούληση της ευρωζώνης για κάτι καλύτερο: Για την δημιουργία ενός μηχανισμού ανακύκλωσης των πλεονασμάτων όχι μέσω της σπατάλης τους σε ανόητα προγράμματα στήριξης των τραπεζών αλλά μέσω παραγωγικών επενδύσεων σε ελλειμματικές χώρες. Έχοντας ξεπεράσει τον ψυχολογικό σκόπελο της μεταβίβασης 110 δις σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, οι νεογότθοι θα αρχίσουν να σκέφτονται την προοπτική επένδυσης ανάλογων ποσών σε παραγωγικές διαδικασίες, όπως π.χ. στις ΗΠΑ όπου μεταφέρονται μονάδες παραγωγής (π.χ. της Boeing) σε ελλειμματικές πολιτείες (αντί για δάνεια τα οποία θα τις οδηγήσουν σε ακόμα μεγαλύτερα ελλείμματα). Το Μέγα Δώρο μας στους Ευρωπαίους εταίρους δεν είναι άλλο από το γεγονός ότι η Ελλάδα, ό,τι και να συμβεί στο Ευρωπαϊκό επίπεδο, θα έχει θυσιάσει τουλάχιστον μια γενιά στον βωμό του μηχανισμού ΔΝΤ-ΕΕ (που απλώς αναβάλει την αναπόφευκτη αναδιάρθρωση του χρέους μας). Δεν θα είναι η πρώτη φορά που η κατάρρευσή μας ενδυνάμωσε την Ευρώπη. Το ίδιο συνέβη τότε που η Ρώμη εκπολιτίστηκε από την καταρρέουσα Αθήνα ή που η Άλωση της Πόλης ενδυνάμωσε την Αναγέννηση. Το μόνο που μένει πλέον να ελπίζουμε είναι η αποτυχία του μηχανισμού ΔΝΤ-ΕΕ να μην αργήσει να φανεί ώστε η Ευρώπη να προχωρήσει στο επόμενο βήμα της όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Τουλάχιστον η θυσία μας να πιάσει τόπο."
Φρούδες όμως οι ελπίδες αυτές. Παρά το γεγονός ότι η αποτυχία του μηχανισμού ΔΝΤ-ΕΕ όχι μόνο έχει φανεί αλλά έχει μάλιστα εξελιχθεί σε κοινή γνώση, η Ευρώπη αρνείται να προχωρήσει στο επόμενο βήμα της και έτσι οι θυσίες όλων (ελλήνων ανέργων και γερμανών εργαζόμενων μαζί) αντί να πιάνουν τόπο πέφτουν στην μαύρη τρύπα.
Επίλογος
Κλείνω αυτή την αναδρομή σε σκέψεις που προηγήθηκαν του Μνημονίου με μια εκ των υστέρων διαπίστωση: Το Μνημόνιο άλλαξε τα πάντα. Προς το χειρότερο, δυστυχώς. Από την μία μεριά, σε καμία περίπτωση δεν απέτρεψε το κούρεμα των ομολόγων - απλώς το ανέβαλε με κόστος δυσβάσταχτο: ύφεση μοναδικής έντασης και έκτασης, προέκταση της Κρίσης σε άλλες χώρες και σχεδόν σε όλες τις τράπεζες της ευρωζώνης κλπ. Από την άλλη, μας στέρησε την δυνατότητα μιας μονομερούς ανακοίνωσης στάσης πληρωμών. Έτσι τώρα είμαστε αναγκασμένοι να περιμένουμε να τα βρουν η Γερμανίδα καγκελάριος και ο υπουργός της των οικονομικών ώστε να μάθουμε κι εμείς πότε (πριν το 2013 ή μετά;) και πως θα γίνει η αναδιάρθρωση. Γιατί αυτό; Γιατί ισχυρίζομαι ότι το Μνημόνιο μας στέρησε την δυνατότητα μονομερούς στάσης πληρωμών; Πριν υπογράψουμε το Μνημόνιο, μια μονομερής ανακοίνωση στάσης πληρωμών ήταν απόλυτα συμβατή με τους κανόνες της ΕΕ (που απέκλειαν την διάσωση και, άρα, θεωρούσαν όχι μόνο θεμιτή αλλά και απαραίτητη μια στάση πληρωμών κράτους που "έπεσε έξω"). Όμως, όταν υπογράψαμε το Μνημόνιο, αποδεχθήκαμε ένα τεράστιο ποσό που η κα Μέρκελ είδε κι έπαθε να εγκρίνει η Βουλή της στην βάση του ότι, έτσι, απομακρύνεται η προοπτική μιας μονομερούς στάσης πληρωμών. Με αυτό το δεδομένο, μια μονομερής στάση πληρωμών τώρα θα αποτελούσε κήρυξη πολέμου με την Γερμανία ειδικά και την ΕΕ γενικότερα - κάτι που θα ήταν σώφρον να πράξουμε μόνο εάν είχαμε αποφασίσει την αποχώρησή μας όχι μόνο από το ευρώ αλλά από την ΕΕ.
ΥΓ. Όσο περισσότερο αναπολώ εκείνες τις μέρες που μας έφεραν το Μνημόνιο, ακριβώς ένα χρόνο πριν, τόσο περισσότερο... πείθομαι από την αλληγορική αναφορά στην Απόβαση της Καλλίπολης.
Κυριακή 24 Απριλίου 2011
Μια ματιά στις (γερμανικές) Τράπεζες
του Γιάνη Βαρουφάκη
Η αναδιάρθρωση του χρέους μας ήταν σίγουρη πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι στο Μνημόνιο περίπου ένα χρόνο πριν. Το μόνο που έκανε το Μνημόνιο ήταν να αυξήσει το κόστος της για την Ελλάδα και για την Ευρώπη. Οι ευρωπαίοι έκαναν κακό στον εαυτό τους που μας επέβαλλαν μια δανειακή συμφωνία που βάθαινε το πρόβλημα της ευρωζώνης, και εμείς κάναμε κακό που δεν διαπραγματευτήκαμε. (Δεν θα επαναλάβω το σκεπτικό καθώς παραμένει το ίδιο εδώ και μήνες πολλούς. Π.χ. βλ. Το Χρονικό μιας Προανναγγελθείσας Αναδιάρθρωσης, αναρτηθέν την 3η Νοεμβρίου 2010, η τον Θυμό της Γερμανίας, 20η Μαΐου 2010).
Το πρόβλημα είναι ότι, σήμερα, ένα χρόνο μετά, το ίδιο έργο επαναλαμβάνεται επί σκηνής: Η Ευρώπη συνεχίζει να διατρανώνει ότι θα λύσει το πρόβλημα με ακόμα περισσότερα ακριβά δάνεια για τα πτωχευμένα κράτη, και εμείς (η κυβέρνησή μας δηλαδή) βαυκαλιζόμαστε ότι θα βγούμε από το πηγάδι με ακόμα μεγαλύτερες περικοπές και... διαρθρωτικές αλλαγές. Το μόνο θετικό είναι ότι κάτι γίνεται στο παρασκήνιο. Το πέρασμα του χρόνου έχει αναδείξει τις ρωγμές στην αρχιτεκτονική του ευρω-συστήματος τόσο που, επί τέλους, κάποιοι υψηλά ιστάμενοι γερμανοί αναγκάστηκαν να τις δουν και να αρχίσουν να μελετούν την ουσία του προβλήματος.
Ποια είναι η ουσία; Έχω καταντήσει γραφικός να λέω και να ξαναλέω ότι η Κρίση δεν αφορά, επί της ουσίας, το δημόσιο χρέος αλλά τις τράπεζες του Βορρά, και δη της Γερμανίας. Ο Bill Clinton, στην πρώτη προεκλογική του εκστρατεία έλεγε και ξανάλεγε: It is the economy, stupid! Επιτρέψτε μου να τον παραφράσω: It is the banks, stupid! Και πιο συγκεκριμένα, οι γερμανικές τράπεζες. Από αυτές θα εξαρτηθεί πως και πότε θα γίνει η αναδιάρθρωση του χρέους μας. Τόσο απλά. Ας δούμε όμως λίγο προσεκτικότερα τις λεπτομέρειες αυτής της διασύνδεσης.
Κατ' αρχάς, οι γερμανικές τράπεζες έχουν το χαμηλότερο δείκτη κεφαλαιοποίησης στην Ευρώπη και, από την άλλη, τα βιβλία τους δεν έχουν υποστεί την παραμικρή εκκαθάριση από τα τοξικά παράγωγα της προ του 2008 εποχής. Επί πλέον, είναι γεμάτες με ομόλογα της περιφέρειας. Με άλλα λόγια, βρίσκονται σε οικτρή κατάσταση. Ακόμα χειρότερα, δεν μπορούν καν να περιμένουν χείρα βοήθειας από τις υπόλοιπες τράπεζες της ευρωζώνης. Πράγματι, η διατραπεζική αγορά δεν λειτουργεί. Από την άλλη μεριά του Ρήνου, οι Γαλλικές τράπεζες βρίσκονται στην ίδια μοίρα με τις γερμανικές, ιδίως αν λάβει κανείς υπ' όψη του τα τεράστια ανοίγματα που έχουν στο Ισπανικό δημόσιο χρέος. Όσο για τις ισπανικές τράπεζες, η κατάσταση είναι εκρηκτική (αντίθετα με τις ανοησίες που ακούγονται ότι η κυβέρνηση Ζαπατέρο κατάφερε να τις εξυγιάνει): Από την μία μεριά έχουν κι αυτές ανοίγματα μεγαλύτερα του Grand Canyon στο ισπανικό και πορτογαλικό δημόσιο χρέος ενώ ακόμα πιο απειλητικά είναι τα ανοίγματά τους στις ζημίες της αγοράς ακινήτων στην οποία οι τιμές των σπιτιών και των γραφείων αναμένονται να κάνουν άλλη μια βουτιά της τάξης του 40% οσονούπω (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ζημίες των τραπεζών που έχουν δανείσει τους εργολάβους). Τέλος, η ίδια η ΕΚΤ (η κεντρική μας τράπεζα) έχει τα δικά της δυσβάστακτα ανοίγματα στις τράπεζες όλης της ευρωζώνης: €146 δισ μόνο στις Ιρλανδικές και €100 δισ μόνο στις δικές μας τράπεζες.
Ερώτημα: Τι συμβαίνει όταν μια νομισματική ένωση (π.χ. η ζώνη του δολαρίου, της στερλίνας, του ευρώ) έχει καταπλακωθεί από ένα βουνό χρέους και τραπεζικών ζημιών σε μια περίοδο αναιμικής ανάπτυξης τόσο εντός όσο και εκτός της νομισματικής αυτής ζώνης;
Απάντηση: Παρεμβαίνει πολιτικά, και με μακροοικονομική λογική (αντί για την ψευδο-μικροοικονομική λογική των νέων δανείων προς τους πτωχευμένους) προσπαθεί να συρρικνώσει, δια της βίας, το βουνό που απειλεί την ύπαρξή της. Πως μπορεί να το συρρικνώσει; Με δύο τρόπους. Πρώτον, επαφιόμενη στις ευεργετικές δυνάμεις ενός ήπιου πληθωρισμού. Δεύτερον, μέσω υποχρεωτικής αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους και διαγραφής τραπεζικών ζημιών.
Στις ΗΠΑ και την Βρετανία, το 2008/9, αφού επανακεφαλαιοποιήθηκαν οι τράπεζες (με την γενναιόδωρη συνεισφορά των φορολογούμενων), οι αρχές εφάρμοσαν παράλληλα και τις δύο αυτές μεθόδους: Διαγραφή τραπεζικών ζημιών, φοβερά κουρέματα (οι πιστωτές της General Motors, για παράδειγμα, εξαναγκάστηκαν σε κούρεμα της τάξης του... 90%) συν την λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση (quantitative easing) που στόχο είχε να τσιμπήσει λίγο ο πληθωρισμός (όπερ και εγένετο) καθώς η Fed αγοράζει σωρηδόν μετοχές, ομόλογα, ό,τι τέλος πάντων βρίσκει, δημιουργώντας ηλεκτρονικό χρήμα. Γιατί να θέλουν οι αρχές να αυξηθεί ο πληθωρισμός κατά μία ή δύο μονάδες; Μα για να μειωθεί η πραγματική αξία του δημόσιου χρέους.
Όλον αυτόν τον καιρό, η Ευρώπη αγρόν ηγόραζε. Πολλοί λένε ότι φταίει η έλλειψη ευρωπαϊκού (ομοσπονδιακού) υπουργείου οικονομικών, κάτι που οδηγεί σε έλλειψη συντονισμού σε μια ημιτελή νομισματική ένωση όπου η δημοσιονομική πολιτική, ανοήτως, έχει αφεθεί στα κράτη-μέλη. Αν και υπάρχει μια δόση αλήθειας εδώ, η πραγματική αιτία της ευρωπαϊκής παράλυσης βρίσκεται αλλού. Που; Σε μια διπλή γερμανική αγωνία για (α) το συγκριτικό της πλεονέκτημά της στην Ασία και (β) την τραγική κατάσταση των γερμανικών τραπεζών.
Η σχετική επιτυχία με την οποία η Γερμανία αντέδρασε στην μεγάλη πτώση του 2008/9 βασίζεται στην ζήτηση κεφαλαιουχικών αγαθών (μηχανημάτων ως επί το πλείστον) από την Κίνα και την Ιαπωνία. Με την Ιαπωνία να έχει τεθεί εκτός παιγνίου (ακόμα και πριν την χτυπήσει το τερατώδες τσουνάμι), η Κίνα αποτελεί την μοναδική πηγή Γερμανικής αισιοδοξίας. Όμως η ανάπτυξη της Κίνας, στην οποία βασίζεται η Γερμανία τόσο, οφείλεται στην εφαρμογή πολιτικών που η ίδια η Γερμανία απορρίπτει. Ποιων πολιτικών; Των τεράστιων κρατικών επενδυτικών προγραμμάτων σε υποδομές που είχαν ως αποτέλεσμα, από την μία, ένα ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ της Κίνας 10% ενώ από την άλλη την μείωση της κατανάλωσης των Κινέζων από το 45% του ΑΕΠ τους στο 38%. Το βλέπουν αυτό στην Γερμανία, παρατηρούν τις υπεράνθρωπες (και άκρως επιτυχημένες) προσπάθειες των κινέζων μηχανικών να κατασκευάζουν ντόπια υποκατάστατα των γερμανικών μηχανημάτων, και... πανικοβάλλονται.
Παράλληλα, οι ΗΠΑ εισέρχονται σε μια νέα υφεσιακή περίοδο καθώς οι περικοπές που μόλις συμφώνησε ο Πρόεδρος Ομπάμα στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό με τους Ρεπουμπλικάνους (ώστε να μην πειραχθούν οι φοροαπαλλαγές των ζάπλουτων) θα ανακόψουν την αμερικανική ζήτηση τόσο για Κινεζικά όσο και για Γερμανικά προϊόντα. Σε συνδυασμό με το υψηλό πληθωρισμό στο εσωτερικό της Κίνας, που τον Μάρτιο έτρεχε στο 5.4% ετησίως (ενώ στην αγορά σπιτιών ο ρυθμός αύξησης των τιμών άγγιξε το 24%), είναι φανερό ότι η Κίνα οδεύει ολοταχώς για επιβράδυνση της οικονομικής της δραστηριότητας, για να μην πω και ύφεση. Είτε η επιβράδυνση αυτή θα έρθει επειδή θα την προκαλέσουν οι Κινεζικές αρχές (που πασχίζουν να μειώσουν τον εγχώριο πληθωρισμό) είτε θα έρθει μόνη της, απρόσκλητη και βίαιη, υπό την μορφή μιας αναπάντεχης ύφεσης. Με αυτά τα δεδομένα, θα ήταν αφροσύνη μεγάλη, για να μην πω παραβίαση των αρχών του Λουθερανισμού, αν ο κ. Schauble (ο υπουργός οικονομίας της Γερμανίας) πίστευε ότι η χώρα του θα μπορούσε να συνεχίσει το 2012 στον δρόμο και με τον ρυθμό του 2010/11. Κι αν δεν το κατάλαβε από μόνος του, είμαι σίγουρος ότι η αύξηση των επιτοκίων των γερμανικών ομολόγων από το 2,8% to 3,45% σίγουρα τράβηξε την προσοχή του.
Ας επιστρέψουμε όμως στα της Ευρωπαϊκής Κρίσης και στην Κρίση των Τραπεζών μας. Αν η Ευρώπη αντέγραφε τις ΗΠΑ και την Βρετανία αφήνοντας τον πληθωρισμό να ανέβει λίγο ώστε να μειωθεί το βουνό χρέους/ζημιών, ίσως να είχε νόημα η συνεχιζόμενη παροχή ακριβών δανείων στην Ελλάδα (καθώς το 2012, λόγω της πλήρους αποτυχίας του Μνημονίου, θα χρειαστούμε άλλα €25 δισ δανεικά). Ένας μικρός πληθωρισμός θα ήταν το αντίστοιχο του κουρέματος, της αναδιάρθρωσης εφόσον τίποτα άλλο δεν αλλάξει. Γιατί; Ας πάρουμε δύο απλά σενάρια: (Α) Κούρεμα 30% στα ομόλογά μας των €300 δισ με τον πληθωρισμό να τρέχει μεταξύ 1,5% και 2%. (Β) Κανένα κούρεμα και ένας πληθωρισμός της τάξης του 2,8% με 3% για 7 με 8 χρόνια. Προσέξτε ότι τα δύο αυτά σενάρια έχουν ακριβώς τον ίδιο αντίκτυπο ως προς την αξία του ελληνικού δημόσιου χρέους. Το μειώνουν, σε πραγματικές τιμές, το ίδιο. Βέβαια, από πολιτικής πλευράς το (Β) είναι σαφώς πιο ελκυστικό, καθώς τα κουρέματα είναι για τις τράπεζες και τους τραπεζίτες ότι για τον διάολο το λιβάνι. Έλα όμως που δεν υφίσταται η υπόθεση εργασίας παραπάνω: ότι δηλαδή τίποτα άλλο δεν θα αλλάξει!
Για να δούμε τι θα αλλάξει, αρκεί μια ματιά στα Ιρλανδικά ομόλογα τα οποία μόλις υποβαθμίστηκαν από τους γνωστούς οίκους αξιολόγησης. Ποια ήταν η λογική της υποβάθμισης αυτής; Ότι, λένε, η εφαρμοζόμενη λιτότητα πλήττει τα δημόσια έσοδα της Ιρλανδίας μεγαλώνοντας τις πιέσεις για περισσότερη... λιτότητα (βλ. εδώ για το επίσημο σκεπτικό και εδώ για αντίστοιχα επιχειρήματα που μετέφερα στους άγγλους πριν καιρό). Και μην μου πείτε ότι φταίει η διαφθορά του Ιρλανδικού κράτους, η έλλειψη διαρθρωτικών αλλαγών, το μεγάλο κράτος; Τίποτα από αυτά δεν ισχύει στην Ιρλανδία. Κι όμως: τα ΄δια ακριβώς βιώνουν με εμάς. Το συμπέρασμα είναι απλό: Ο φαύλος κύκλος καλά κρατεί σε ολόκληρη της ευρωζώνη! Τα δάνεια από το EFSF στα πτωχευμένα κράτη, όπως το Ιρλανδικό και το δικό μας, ρίχνουν νερό στον μύλο της Κρίσης. Ουσιαστικά, το βουνό χρεών και ζημιών ψηλώνει όχι μόνο στην Ιρλανδία και στην Ελλάδα αλλά σε όλη την ευρωζώνη.
Να λοιπόν τι κρύβεται πίσω από τα γερμανικά υπονοούμενα περί αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους: η προσπάθεια να σηματοδοτήσουν στην (και να προετοιμάσουν την) υπόλοιπη Ευρώπη ότι τέλος τα ψέμματα. Ότι η ελπίδα να αφήσουν έναν ήπιο πληθωρισμό να συρρικνώσει σταδιακά το χρέος της ευρωζώνης μας τελείωσε. Την σκότωσε η συνειδητοποίηση πως η δυναμική της Κρίσης είναι ισχυρότερη από αυτό που μπορεί να δαμάσει ένας ήπιος πληθωρισμός. Και δεδομένων των εξελίξεων στην Κίνα και στις ΗΠΑ, η Γερμανία ξεπροβάλει ως θιασώτης του Plan G (σημ. μετά από τόσα αποτυχημένα σχέδια αντιμετώπισης της Κρίσης έχω χάσει το... μέτρημα, C,D,F δεν είμαι πια σίγουρος): Το πλάνο της αναδιάρθρωσης του χρέους, αρχής γενομένης με την Ελλάδα, η οποία θα γίνει το πειραματόζωο (όπως τον περασμένο Μάιο είχε γίνει το πειραματόζωο για την δημιουργία του EFSF).
Ως επί πλέον ένδειξη ότι έτσι όντως έχουν τα πράγματα, κοιτάξτε την πολιτική της ΕΚΤ ως προς τα επιτόκια. Απ' ότι φαίνεται, η ΕΚΤ υποκύπτει στην πίεση της Γερμανίας για αύξησή τους από το 1% στο 2% (έως τον Σεπτέμβρη). Δεν κατανοούν οι φίλοι μας οι Γερμανοί ότι μια τέτοια αύξηση ωθεί το δημόσιό μας (και εκείνο της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας) βαθύτερα στην αναδιάρθρωση; Δεν καταλαβαίνουν ότι εκθέτουν τον κ. Παπανδρέου ο οποίος την 25η Μαρτίου πανηγύριζε έντονα την μείωση του επιτοκίου δανεισμού της χώρας (από την τρόικα) κατά 1% - και τώρα αυτό το 1% εξαφανίστηκε ως δια μαγείας πριν καλά-καλά το γευτούμε; Και βέβαια τα γνωρίζουν όλα αυτά. Δεν πρόκειται για λάθος αλλά για συνειδητή πολιτική: η αύξηση στα επιτόκια της ΕΚΤ, ότι και να λέει ο κ. Trichet, έχει σχεδιαστεί παράλληλα με την αναδιάρθρωση του χρέους μας - και πολύ πιθανόν και των υπόλοιπων περιφερειακών.
Αν έχω δίκιο, γιατί δεν το ανακοινώνουν να τελειώνουμε; Επειδή δεν έχουν ακόμα αποφασίσει ακριβώς ποια μορφή θα πάρει η αναδιάρθρωση. Επιτέλους κ. Παπακωνσταντίνου, σταματήστε να αρνείστε το αναπόφευκτο επιμένοντας ότι όπου νάναι βγαίνουμε στις αγορές. Έχετε ιερή υποχρέωση να διαπραγματευτείτε την αναδιάρθρωση που ετοιμάζουν άλλοι για εμάς. Όταν διαψεύδετε την αναδιάρθρωση (κάτι που δεν έχετε κανέναν λόγο να το κάνετε, καθώς άλλο υποτίμηση, που δεν προαναγγέλλεται, και άλλο αναδιάρθρωση) ουσιαστικά θέτετε εαυτόν εκτός διαπραγμάτευσης για το πως θα γίνει η αναδιάρθρωση. Δεν διαπραγματευτήκατε (κάκιστα) το Μνημόνιο. Διαπραγματευτείτε τουλάχιστον την αναδιάρθρωση! Και μην μας πείτε πάλι ότι οι πτωχευμένοι δεν διαπραγματεύονται. Απέναντί σας έχετε μια Γερμανία που αγωνιά για την πτώχευση των δικών της τραπεζών. Υπάρχει πολύς χώρος για να διαπραγματευτούμε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, είμαι απόλυτα σίγουρος, θα το καταλάβαινε αυτό. Ο κ. Παπακωνσταντίνου, ίσως επειδή δεν έχει αυτές τις καταβολές, να μη τον κατανοεί. Ο πρωθυπουργός όμως δεν έχει άλλοθι επ' αυτού.
Επίλογος
Η Γερμανία φαινομενικά δείχνει σίγουρη για τον εαυτό της. Δεν είναι όμως. Ο υπουργός των οικονομικών της καταλαβαίνει καλά ότι η άμμος στην κλεψύδρα ρέει γρήγορα και ότι, αν δεν λυθεί η Κρίση πριν ο τελευταίος κόκκος περάσει την στενωπό και η κλεψύδρα αδειάσει, η Γερμανική βιομηχανία θα αρχίσει να πισωγυρίζει, με μια εργατική τάξη έτοιμη να ξεσηκωθεί και μια μεσαία τάξη έτοιμη να στραφεί στους σοσιαλδημοκράτες. Για ένα χρόνο τώρα το Βερολίνο ήλπιζε ότι η Κρίση του ευρώ μπορεί να πέρναγε με τον καιρό, με την βροχή, με τον ήπιο πληθωρισμό. Ο υπουργός των οικονομικών της, ο κ. Schauble, δεν το ελπίζει πια. Το χαρτί της αναδιάρθρωσης του χρέους, με πρώτο το δικό μας, είναι ήδη στο χέρι του και θα παιχθεί προσεχώς χωρίς η δική μας κυβέρνηση να έχει το θάρρος να διαπραγματευτεί την σχεδιαζόμενη αναδιάρθρωση.
Αυτά είναι τα άσχημα νέα. Τα καλά νέα είναι ότι η πρότασή μας με τον Stuart Holland (η λεγόμενη και Modest Proposal), στην σημερινή συγκυρία, γίνεται ακόμα πιο ελκυστική. Έτσι τουλάχιστον μας μηνύει ένας τέως καγκελάριος. Γιατί; Για δύο λόγους: Επειδή η Πολιτική 1 που προτείνουμε (η μεταβίβαση του κατά Μάαστριχτ νόμιμου χρέους στην ΕΚΤ) πρακτικά αναδιαρθρώνει μέρος του χρέους χωρίς κούρεμα, ενώ η Πολιτική 2 δίνει την δυνατότητα στην ΕΚΤ να κουρεύει τα ομόλογα των τραπεζών επιλεκτικά και ανάλογα με το 'ποινικό' τους μητρώο (κάτι που σίγουρα θα αποδεχόταν ως δέον και πρέπον κάποιος της γερμανικής σχολής) ενώ παράλληλα αναθέτει στο EFSF να κάνει αυτό που χρειάζονται περισσότερο από ο,τιδήποτε και οι γερμανικές τράπεζες: Eπανακεφαλαιοποίηση!
Αν μεταξύ τους οι έλληνες και γερμανοί κυβερνώντες δεν καταφέρουν να συντονιστούν στην βάση μιας τέτοιας λογικής πολιτικής εναντίον της Κρίσης, και επιμείνουν στο σημερινό οδικό χάρτη προς το απόλυτο πουθενά, το μόνο που έχουμε να προσμένουμε είναι η χειροτέρευση της τραπεζικής κρίσης, η αύξηση του χρέους, μια ισχνότερη και διχασμένη Γερμανία και μια Ελλάδα κρανίου τόπος. Θέλω να πιστεύω ότι κάποια στιγμή, πριν η κλεψύδρα αδειάσει, η πραγματικότητα θα εμφυσήσει τους ηγέτες μας με μια γενναία δόση θάρρους.
αναδιάρθρωση χρέους
Η αναδιάρθρωση του χρέους μας ήταν σίγουρη πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι στο Μνημόνιο περίπου ένα χρόνο πριν. Το μόνο που έκανε το Μνημόνιο ήταν να αυξήσει το κόστος της για την Ελλάδα και για την Ευρώπη. Οι ευρωπαίοι έκαναν κακό στον εαυτό τους που μας επέβαλλαν μια δανειακή συμφωνία που βάθαινε το πρόβλημα της ευρωζώνης, και εμείς κάναμε κακό που δεν διαπραγματευτήκαμε. (Δεν θα επαναλάβω το σκεπτικό καθώς παραμένει το ίδιο εδώ και μήνες πολλούς. Π.χ. βλ. Το Χρονικό μιας Προανναγγελθείσας Αναδιάρθρωσης, αναρτηθέν την 3η Νοεμβρίου 2010, η τον Θυμό της Γερμανίας, 20η Μαΐου 2010).
Το πρόβλημα είναι ότι, σήμερα, ένα χρόνο μετά, το ίδιο έργο επαναλαμβάνεται επί σκηνής: Η Ευρώπη συνεχίζει να διατρανώνει ότι θα λύσει το πρόβλημα με ακόμα περισσότερα ακριβά δάνεια για τα πτωχευμένα κράτη, και εμείς (η κυβέρνησή μας δηλαδή) βαυκαλιζόμαστε ότι θα βγούμε από το πηγάδι με ακόμα μεγαλύτερες περικοπές και... διαρθρωτικές αλλαγές. Το μόνο θετικό είναι ότι κάτι γίνεται στο παρασκήνιο. Το πέρασμα του χρόνου έχει αναδείξει τις ρωγμές στην αρχιτεκτονική του ευρω-συστήματος τόσο που, επί τέλους, κάποιοι υψηλά ιστάμενοι γερμανοί αναγκάστηκαν να τις δουν και να αρχίσουν να μελετούν την ουσία του προβλήματος.
Ποια είναι η ουσία; Έχω καταντήσει γραφικός να λέω και να ξαναλέω ότι η Κρίση δεν αφορά, επί της ουσίας, το δημόσιο χρέος αλλά τις τράπεζες του Βορρά, και δη της Γερμανίας. Ο Bill Clinton, στην πρώτη προεκλογική του εκστρατεία έλεγε και ξανάλεγε: It is the economy, stupid! Επιτρέψτε μου να τον παραφράσω: It is the banks, stupid! Και πιο συγκεκριμένα, οι γερμανικές τράπεζες. Από αυτές θα εξαρτηθεί πως και πότε θα γίνει η αναδιάρθρωση του χρέους μας. Τόσο απλά. Ας δούμε όμως λίγο προσεκτικότερα τις λεπτομέρειες αυτής της διασύνδεσης.
Κατ' αρχάς, οι γερμανικές τράπεζες έχουν το χαμηλότερο δείκτη κεφαλαιοποίησης στην Ευρώπη και, από την άλλη, τα βιβλία τους δεν έχουν υποστεί την παραμικρή εκκαθάριση από τα τοξικά παράγωγα της προ του 2008 εποχής. Επί πλέον, είναι γεμάτες με ομόλογα της περιφέρειας. Με άλλα λόγια, βρίσκονται σε οικτρή κατάσταση. Ακόμα χειρότερα, δεν μπορούν καν να περιμένουν χείρα βοήθειας από τις υπόλοιπες τράπεζες της ευρωζώνης. Πράγματι, η διατραπεζική αγορά δεν λειτουργεί. Από την άλλη μεριά του Ρήνου, οι Γαλλικές τράπεζες βρίσκονται στην ίδια μοίρα με τις γερμανικές, ιδίως αν λάβει κανείς υπ' όψη του τα τεράστια ανοίγματα που έχουν στο Ισπανικό δημόσιο χρέος. Όσο για τις ισπανικές τράπεζες, η κατάσταση είναι εκρηκτική (αντίθετα με τις ανοησίες που ακούγονται ότι η κυβέρνηση Ζαπατέρο κατάφερε να τις εξυγιάνει): Από την μία μεριά έχουν κι αυτές ανοίγματα μεγαλύτερα του Grand Canyon στο ισπανικό και πορτογαλικό δημόσιο χρέος ενώ ακόμα πιο απειλητικά είναι τα ανοίγματά τους στις ζημίες της αγοράς ακινήτων στην οποία οι τιμές των σπιτιών και των γραφείων αναμένονται να κάνουν άλλη μια βουτιά της τάξης του 40% οσονούπω (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ζημίες των τραπεζών που έχουν δανείσει τους εργολάβους). Τέλος, η ίδια η ΕΚΤ (η κεντρική μας τράπεζα) έχει τα δικά της δυσβάστακτα ανοίγματα στις τράπεζες όλης της ευρωζώνης: €146 δισ μόνο στις Ιρλανδικές και €100 δισ μόνο στις δικές μας τράπεζες.
Ερώτημα: Τι συμβαίνει όταν μια νομισματική ένωση (π.χ. η ζώνη του δολαρίου, της στερλίνας, του ευρώ) έχει καταπλακωθεί από ένα βουνό χρέους και τραπεζικών ζημιών σε μια περίοδο αναιμικής ανάπτυξης τόσο εντός όσο και εκτός της νομισματικής αυτής ζώνης;
Απάντηση: Παρεμβαίνει πολιτικά, και με μακροοικονομική λογική (αντί για την ψευδο-μικροοικονομική λογική των νέων δανείων προς τους πτωχευμένους) προσπαθεί να συρρικνώσει, δια της βίας, το βουνό που απειλεί την ύπαρξή της. Πως μπορεί να το συρρικνώσει; Με δύο τρόπους. Πρώτον, επαφιόμενη στις ευεργετικές δυνάμεις ενός ήπιου πληθωρισμού. Δεύτερον, μέσω υποχρεωτικής αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους και διαγραφής τραπεζικών ζημιών.
Στις ΗΠΑ και την Βρετανία, το 2008/9, αφού επανακεφαλαιοποιήθηκαν οι τράπεζες (με την γενναιόδωρη συνεισφορά των φορολογούμενων), οι αρχές εφάρμοσαν παράλληλα και τις δύο αυτές μεθόδους: Διαγραφή τραπεζικών ζημιών, φοβερά κουρέματα (οι πιστωτές της General Motors, για παράδειγμα, εξαναγκάστηκαν σε κούρεμα της τάξης του... 90%) συν την λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση (quantitative easing) που στόχο είχε να τσιμπήσει λίγο ο πληθωρισμός (όπερ και εγένετο) καθώς η Fed αγοράζει σωρηδόν μετοχές, ομόλογα, ό,τι τέλος πάντων βρίσκει, δημιουργώντας ηλεκτρονικό χρήμα. Γιατί να θέλουν οι αρχές να αυξηθεί ο πληθωρισμός κατά μία ή δύο μονάδες; Μα για να μειωθεί η πραγματική αξία του δημόσιου χρέους.
Όλον αυτόν τον καιρό, η Ευρώπη αγρόν ηγόραζε. Πολλοί λένε ότι φταίει η έλλειψη ευρωπαϊκού (ομοσπονδιακού) υπουργείου οικονομικών, κάτι που οδηγεί σε έλλειψη συντονισμού σε μια ημιτελή νομισματική ένωση όπου η δημοσιονομική πολιτική, ανοήτως, έχει αφεθεί στα κράτη-μέλη. Αν και υπάρχει μια δόση αλήθειας εδώ, η πραγματική αιτία της ευρωπαϊκής παράλυσης βρίσκεται αλλού. Που; Σε μια διπλή γερμανική αγωνία για (α) το συγκριτικό της πλεονέκτημά της στην Ασία και (β) την τραγική κατάσταση των γερμανικών τραπεζών.
Η σχετική επιτυχία με την οποία η Γερμανία αντέδρασε στην μεγάλη πτώση του 2008/9 βασίζεται στην ζήτηση κεφαλαιουχικών αγαθών (μηχανημάτων ως επί το πλείστον) από την Κίνα και την Ιαπωνία. Με την Ιαπωνία να έχει τεθεί εκτός παιγνίου (ακόμα και πριν την χτυπήσει το τερατώδες τσουνάμι), η Κίνα αποτελεί την μοναδική πηγή Γερμανικής αισιοδοξίας. Όμως η ανάπτυξη της Κίνας, στην οποία βασίζεται η Γερμανία τόσο, οφείλεται στην εφαρμογή πολιτικών που η ίδια η Γερμανία απορρίπτει. Ποιων πολιτικών; Των τεράστιων κρατικών επενδυτικών προγραμμάτων σε υποδομές που είχαν ως αποτέλεσμα, από την μία, ένα ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ της Κίνας 10% ενώ από την άλλη την μείωση της κατανάλωσης των Κινέζων από το 45% του ΑΕΠ τους στο 38%. Το βλέπουν αυτό στην Γερμανία, παρατηρούν τις υπεράνθρωπες (και άκρως επιτυχημένες) προσπάθειες των κινέζων μηχανικών να κατασκευάζουν ντόπια υποκατάστατα των γερμανικών μηχανημάτων, και... πανικοβάλλονται.
Παράλληλα, οι ΗΠΑ εισέρχονται σε μια νέα υφεσιακή περίοδο καθώς οι περικοπές που μόλις συμφώνησε ο Πρόεδρος Ομπάμα στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό με τους Ρεπουμπλικάνους (ώστε να μην πειραχθούν οι φοροαπαλλαγές των ζάπλουτων) θα ανακόψουν την αμερικανική ζήτηση τόσο για Κινεζικά όσο και για Γερμανικά προϊόντα. Σε συνδυασμό με το υψηλό πληθωρισμό στο εσωτερικό της Κίνας, που τον Μάρτιο έτρεχε στο 5.4% ετησίως (ενώ στην αγορά σπιτιών ο ρυθμός αύξησης των τιμών άγγιξε το 24%), είναι φανερό ότι η Κίνα οδεύει ολοταχώς για επιβράδυνση της οικονομικής της δραστηριότητας, για να μην πω και ύφεση. Είτε η επιβράδυνση αυτή θα έρθει επειδή θα την προκαλέσουν οι Κινεζικές αρχές (που πασχίζουν να μειώσουν τον εγχώριο πληθωρισμό) είτε θα έρθει μόνη της, απρόσκλητη και βίαιη, υπό την μορφή μιας αναπάντεχης ύφεσης. Με αυτά τα δεδομένα, θα ήταν αφροσύνη μεγάλη, για να μην πω παραβίαση των αρχών του Λουθερανισμού, αν ο κ. Schauble (ο υπουργός οικονομίας της Γερμανίας) πίστευε ότι η χώρα του θα μπορούσε να συνεχίσει το 2012 στον δρόμο και με τον ρυθμό του 2010/11. Κι αν δεν το κατάλαβε από μόνος του, είμαι σίγουρος ότι η αύξηση των επιτοκίων των γερμανικών ομολόγων από το 2,8% to 3,45% σίγουρα τράβηξε την προσοχή του.
Ας επιστρέψουμε όμως στα της Ευρωπαϊκής Κρίσης και στην Κρίση των Τραπεζών μας. Αν η Ευρώπη αντέγραφε τις ΗΠΑ και την Βρετανία αφήνοντας τον πληθωρισμό να ανέβει λίγο ώστε να μειωθεί το βουνό χρέους/ζημιών, ίσως να είχε νόημα η συνεχιζόμενη παροχή ακριβών δανείων στην Ελλάδα (καθώς το 2012, λόγω της πλήρους αποτυχίας του Μνημονίου, θα χρειαστούμε άλλα €25 δισ δανεικά). Ένας μικρός πληθωρισμός θα ήταν το αντίστοιχο του κουρέματος, της αναδιάρθρωσης εφόσον τίποτα άλλο δεν αλλάξει. Γιατί; Ας πάρουμε δύο απλά σενάρια: (Α) Κούρεμα 30% στα ομόλογά μας των €300 δισ με τον πληθωρισμό να τρέχει μεταξύ 1,5% και 2%. (Β) Κανένα κούρεμα και ένας πληθωρισμός της τάξης του 2,8% με 3% για 7 με 8 χρόνια. Προσέξτε ότι τα δύο αυτά σενάρια έχουν ακριβώς τον ίδιο αντίκτυπο ως προς την αξία του ελληνικού δημόσιου χρέους. Το μειώνουν, σε πραγματικές τιμές, το ίδιο. Βέβαια, από πολιτικής πλευράς το (Β) είναι σαφώς πιο ελκυστικό, καθώς τα κουρέματα είναι για τις τράπεζες και τους τραπεζίτες ότι για τον διάολο το λιβάνι. Έλα όμως που δεν υφίσταται η υπόθεση εργασίας παραπάνω: ότι δηλαδή τίποτα άλλο δεν θα αλλάξει!
Για να δούμε τι θα αλλάξει, αρκεί μια ματιά στα Ιρλανδικά ομόλογα τα οποία μόλις υποβαθμίστηκαν από τους γνωστούς οίκους αξιολόγησης. Ποια ήταν η λογική της υποβάθμισης αυτής; Ότι, λένε, η εφαρμοζόμενη λιτότητα πλήττει τα δημόσια έσοδα της Ιρλανδίας μεγαλώνοντας τις πιέσεις για περισσότερη... λιτότητα (βλ. εδώ για το επίσημο σκεπτικό και εδώ για αντίστοιχα επιχειρήματα που μετέφερα στους άγγλους πριν καιρό). Και μην μου πείτε ότι φταίει η διαφθορά του Ιρλανδικού κράτους, η έλλειψη διαρθρωτικών αλλαγών, το μεγάλο κράτος; Τίποτα από αυτά δεν ισχύει στην Ιρλανδία. Κι όμως: τα ΄δια ακριβώς βιώνουν με εμάς. Το συμπέρασμα είναι απλό: Ο φαύλος κύκλος καλά κρατεί σε ολόκληρη της ευρωζώνη! Τα δάνεια από το EFSF στα πτωχευμένα κράτη, όπως το Ιρλανδικό και το δικό μας, ρίχνουν νερό στον μύλο της Κρίσης. Ουσιαστικά, το βουνό χρεών και ζημιών ψηλώνει όχι μόνο στην Ιρλανδία και στην Ελλάδα αλλά σε όλη την ευρωζώνη.
Να λοιπόν τι κρύβεται πίσω από τα γερμανικά υπονοούμενα περί αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους: η προσπάθεια να σηματοδοτήσουν στην (και να προετοιμάσουν την) υπόλοιπη Ευρώπη ότι τέλος τα ψέμματα. Ότι η ελπίδα να αφήσουν έναν ήπιο πληθωρισμό να συρρικνώσει σταδιακά το χρέος της ευρωζώνης μας τελείωσε. Την σκότωσε η συνειδητοποίηση πως η δυναμική της Κρίσης είναι ισχυρότερη από αυτό που μπορεί να δαμάσει ένας ήπιος πληθωρισμός. Και δεδομένων των εξελίξεων στην Κίνα και στις ΗΠΑ, η Γερμανία ξεπροβάλει ως θιασώτης του Plan G (σημ. μετά από τόσα αποτυχημένα σχέδια αντιμετώπισης της Κρίσης έχω χάσει το... μέτρημα, C,D,F δεν είμαι πια σίγουρος): Το πλάνο της αναδιάρθρωσης του χρέους, αρχής γενομένης με την Ελλάδα, η οποία θα γίνει το πειραματόζωο (όπως τον περασμένο Μάιο είχε γίνει το πειραματόζωο για την δημιουργία του EFSF).
Ως επί πλέον ένδειξη ότι έτσι όντως έχουν τα πράγματα, κοιτάξτε την πολιτική της ΕΚΤ ως προς τα επιτόκια. Απ' ότι φαίνεται, η ΕΚΤ υποκύπτει στην πίεση της Γερμανίας για αύξησή τους από το 1% στο 2% (έως τον Σεπτέμβρη). Δεν κατανοούν οι φίλοι μας οι Γερμανοί ότι μια τέτοια αύξηση ωθεί το δημόσιό μας (και εκείνο της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας) βαθύτερα στην αναδιάρθρωση; Δεν καταλαβαίνουν ότι εκθέτουν τον κ. Παπανδρέου ο οποίος την 25η Μαρτίου πανηγύριζε έντονα την μείωση του επιτοκίου δανεισμού της χώρας (από την τρόικα) κατά 1% - και τώρα αυτό το 1% εξαφανίστηκε ως δια μαγείας πριν καλά-καλά το γευτούμε; Και βέβαια τα γνωρίζουν όλα αυτά. Δεν πρόκειται για λάθος αλλά για συνειδητή πολιτική: η αύξηση στα επιτόκια της ΕΚΤ, ότι και να λέει ο κ. Trichet, έχει σχεδιαστεί παράλληλα με την αναδιάρθρωση του χρέους μας - και πολύ πιθανόν και των υπόλοιπων περιφερειακών.
Αν έχω δίκιο, γιατί δεν το ανακοινώνουν να τελειώνουμε; Επειδή δεν έχουν ακόμα αποφασίσει ακριβώς ποια μορφή θα πάρει η αναδιάρθρωση. Επιτέλους κ. Παπακωνσταντίνου, σταματήστε να αρνείστε το αναπόφευκτο επιμένοντας ότι όπου νάναι βγαίνουμε στις αγορές. Έχετε ιερή υποχρέωση να διαπραγματευτείτε την αναδιάρθρωση που ετοιμάζουν άλλοι για εμάς. Όταν διαψεύδετε την αναδιάρθρωση (κάτι που δεν έχετε κανέναν λόγο να το κάνετε, καθώς άλλο υποτίμηση, που δεν προαναγγέλλεται, και άλλο αναδιάρθρωση) ουσιαστικά θέτετε εαυτόν εκτός διαπραγμάτευσης για το πως θα γίνει η αναδιάρθρωση. Δεν διαπραγματευτήκατε (κάκιστα) το Μνημόνιο. Διαπραγματευτείτε τουλάχιστον την αναδιάρθρωση! Και μην μας πείτε πάλι ότι οι πτωχευμένοι δεν διαπραγματεύονται. Απέναντί σας έχετε μια Γερμανία που αγωνιά για την πτώχευση των δικών της τραπεζών. Υπάρχει πολύς χώρος για να διαπραγματευτούμε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, είμαι απόλυτα σίγουρος, θα το καταλάβαινε αυτό. Ο κ. Παπακωνσταντίνου, ίσως επειδή δεν έχει αυτές τις καταβολές, να μη τον κατανοεί. Ο πρωθυπουργός όμως δεν έχει άλλοθι επ' αυτού.
Επίλογος
Η Γερμανία φαινομενικά δείχνει σίγουρη για τον εαυτό της. Δεν είναι όμως. Ο υπουργός των οικονομικών της καταλαβαίνει καλά ότι η άμμος στην κλεψύδρα ρέει γρήγορα και ότι, αν δεν λυθεί η Κρίση πριν ο τελευταίος κόκκος περάσει την στενωπό και η κλεψύδρα αδειάσει, η Γερμανική βιομηχανία θα αρχίσει να πισωγυρίζει, με μια εργατική τάξη έτοιμη να ξεσηκωθεί και μια μεσαία τάξη έτοιμη να στραφεί στους σοσιαλδημοκράτες. Για ένα χρόνο τώρα το Βερολίνο ήλπιζε ότι η Κρίση του ευρώ μπορεί να πέρναγε με τον καιρό, με την βροχή, με τον ήπιο πληθωρισμό. Ο υπουργός των οικονομικών της, ο κ. Schauble, δεν το ελπίζει πια. Το χαρτί της αναδιάρθρωσης του χρέους, με πρώτο το δικό μας, είναι ήδη στο χέρι του και θα παιχθεί προσεχώς χωρίς η δική μας κυβέρνηση να έχει το θάρρος να διαπραγματευτεί την σχεδιαζόμενη αναδιάρθρωση.
Αυτά είναι τα άσχημα νέα. Τα καλά νέα είναι ότι η πρότασή μας με τον Stuart Holland (η λεγόμενη και Modest Proposal), στην σημερινή συγκυρία, γίνεται ακόμα πιο ελκυστική. Έτσι τουλάχιστον μας μηνύει ένας τέως καγκελάριος. Γιατί; Για δύο λόγους: Επειδή η Πολιτική 1 που προτείνουμε (η μεταβίβαση του κατά Μάαστριχτ νόμιμου χρέους στην ΕΚΤ) πρακτικά αναδιαρθρώνει μέρος του χρέους χωρίς κούρεμα, ενώ η Πολιτική 2 δίνει την δυνατότητα στην ΕΚΤ να κουρεύει τα ομόλογα των τραπεζών επιλεκτικά και ανάλογα με το 'ποινικό' τους μητρώο (κάτι που σίγουρα θα αποδεχόταν ως δέον και πρέπον κάποιος της γερμανικής σχολής) ενώ παράλληλα αναθέτει στο EFSF να κάνει αυτό που χρειάζονται περισσότερο από ο,τιδήποτε και οι γερμανικές τράπεζες: Eπανακεφαλαιοποίηση!
Αν μεταξύ τους οι έλληνες και γερμανοί κυβερνώντες δεν καταφέρουν να συντονιστούν στην βάση μιας τέτοιας λογικής πολιτικής εναντίον της Κρίσης, και επιμείνουν στο σημερινό οδικό χάρτη προς το απόλυτο πουθενά, το μόνο που έχουμε να προσμένουμε είναι η χειροτέρευση της τραπεζικής κρίσης, η αύξηση του χρέους, μια ισχνότερη και διχασμένη Γερμανία και μια Ελλάδα κρανίου τόπος. Θέλω να πιστεύω ότι κάποια στιγμή, πριν η κλεψύδρα αδειάσει, η πραγματικότητα θα εμφυσήσει τους ηγέτες μας με μια γενναία δόση θάρρους.
Η αναδιάρθρωση του χρέους μας ήταν σίγουρη πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι στο Μνημόνιο περίπου ένα χρόνο πριν. Το μόνο που έκανε το Μνημόνιο ήταν να αυξήσει το κόστος της για την Ελλάδα και για την Ευρώπη. Οι ευρωπαίοι έκαναν κακό στον εαυτό τους που μας επέβαλλαν μια δανειακή συμφωνία που βάθαινε το πρόβλημα της ευρωζώνης, και εμείς κάναμε κακό που δεν διαπραγματευτήκαμε. (Δεν θα επαναλάβω το σκεπτικό καθώς παραμένει το ίδιο εδώ και μήνες πολλούς. Π.χ. βλ. Το Χρονικό μιας Προανναγγελθείσας Αναδιάρθρωσης, αναρτηθέν την 3η Νοεμβρίου 2010, η τον Θυμό της Γερμανίας, 20η Μαΐου 2010).
Το πρόβλημα είναι ότι, σήμερα, ένα χρόνο μετά, το ίδιο έργο επαναλαμβάνεται επί σκηνής: Η Ευρώπη συνεχίζει να διατρανώνει ότι θα λύσει το πρόβλημα με ακόμα περισσότερα ακριβά δάνεια για τα πτωχευμένα κράτη, και εμείς (η κυβέρνησή μας δηλαδή) βαυκαλιζόμαστε ότι θα βγούμε από το πηγάδι με ακόμα μεγαλύτερες περικοπές και... διαρθρωτικές αλλαγές. Το μόνο θετικό είναι ότι κάτι γίνεται στο παρασκήνιο. Το πέρασμα του χρόνου έχει αναδείξει τις ρωγμές στην αρχιτεκτονική του ευρω-συστήματος τόσο που, επί τέλους, κάποιοι υψηλά ιστάμενοι γερμανοί αναγκάστηκαν να τις δουν και να αρχίσουν να μελετούν την ουσία του προβλήματος.
Ποια είναι η ουσία; Έχω καταντήσει γραφικός να λέω και να ξαναλέω ότι η Κρίση δεν αφορά, επί της ουσίας, το δημόσιο χρέος αλλά τις τράπεζες του Βορρά, και δη της Γερμανίας. Ο Bill Clinton, στην πρώτη προεκλογική του εκστρατεία έλεγε και ξανάλεγε: It is the economy, stupid! Επιτρέψτε μου να τον παραφράσω: It is the banks, stupid! Και πιο συγκεκριμένα, οι γερμανικές τράπεζες. Από αυτές θα εξαρτηθεί πως και πότε θα γίνει η αναδιάρθρωση του χρέους μας. Τόσο απλά. Ας δούμε όμως λίγο προσεκτικότερα τις λεπτομέρειες αυτής της διασύνδεσης.
Κατ' αρχάς, οι γερμανικές τράπεζες έχουν το χαμηλότερο δείκτη κεφαλαιοποίησης στην Ευρώπη και, από την άλλη, τα βιβλία τους δεν έχουν υποστεί την παραμικρή εκκαθάριση από τα τοξικά παράγωγα της προ του 2008 εποχής. Επί πλέον, είναι γεμάτες με ομόλογα της περιφέρειας. Με άλλα λόγια, βρίσκονται σε οικτρή κατάσταση. Ακόμα χειρότερα, δεν μπορούν καν να περιμένουν χείρα βοήθειας από τις υπόλοιπες τράπεζες της ευρωζώνης. Πράγματι, η διατραπεζική αγορά δεν λειτουργεί. Από την άλλη μεριά του Ρήνου, οι Γαλλικές τράπεζες βρίσκονται στην ίδια μοίρα με τις γερμανικές, ιδίως αν λάβει κανείς υπ' όψη του τα τεράστια ανοίγματα που έχουν στο Ισπανικό δημόσιο χρέος. Όσο για τις ισπανικές τράπεζες, η κατάσταση είναι εκρηκτική (αντίθετα με τις ανοησίες που ακούγονται ότι η κυβέρνηση Ζαπατέρο κατάφερε να τις εξυγιάνει): Από την μία μεριά έχουν κι αυτές ανοίγματα μεγαλύτερα του Grand Canyon στο ισπανικό και πορτογαλικό δημόσιο χρέος ενώ ακόμα πιο απειλητικά είναι τα ανοίγματά τους στις ζημίες της αγοράς ακινήτων στην οποία οι τιμές των σπιτιών και των γραφείων αναμένονται να κάνουν άλλη μια βουτιά της τάξης του 40% οσονούπω (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ζημίες των τραπεζών που έχουν δανείσει τους εργολάβους). Τέλος, η ίδια η ΕΚΤ (η κεντρική μας τράπεζα) έχει τα δικά της δυσβάστακτα ανοίγματα στις τράπεζες όλης της ευρωζώνης: €146 δισ μόνο στις Ιρλανδικές και €100 δισ μόνο στις δικές μας τράπεζες.
Ερώτημα: Τι συμβαίνει όταν μια νομισματική ένωση (π.χ. η ζώνη του δολαρίου, της στερλίνας, του ευρώ) έχει καταπλακωθεί από ένα βουνό χρέους και τραπεζικών ζημιών σε μια περίοδο αναιμικής ανάπτυξης τόσο εντός όσο και εκτός της νομισματικής αυτής ζώνης;
Απάντηση: Παρεμβαίνει πολιτικά, και με μακροοικονομική λογική (αντί για την ψευδο-μικροοικονομική λογική των νέων δανείων προς τους πτωχευμένους) προσπαθεί να συρρικνώσει, δια της βίας, το βουνό που απειλεί την ύπαρξή της. Πως μπορεί να το συρρικνώσει; Με δύο τρόπους. Πρώτον, επαφιόμενη στις ευεργετικές δυνάμεις ενός ήπιου πληθωρισμού. Δεύτερον, μέσω υποχρεωτικής αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους και διαγραφής τραπεζικών ζημιών.
Στις ΗΠΑ και την Βρετανία, το 2008/9, αφού επανακεφαλαιοποιήθηκαν οι τράπεζες (με την γενναιόδωρη συνεισφορά των φορολογούμενων), οι αρχές εφάρμοσαν παράλληλα και τις δύο αυτές μεθόδους: Διαγραφή τραπεζικών ζημιών, φοβερά κουρέματα (οι πιστωτές της General Motors, για παράδειγμα, εξαναγκάστηκαν σε κούρεμα της τάξης του... 90%) συν την λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση (quantitative easing) που στόχο είχε να τσιμπήσει λίγο ο πληθωρισμός (όπερ και εγένετο) καθώς η Fed αγοράζει σωρηδόν μετοχές, ομόλογα, ό,τι τέλος πάντων βρίσκει, δημιουργώντας ηλεκτρονικό χρήμα. Γιατί να θέλουν οι αρχές να αυξηθεί ο πληθωρισμός κατά μία ή δύο μονάδες; Μα για να μειωθεί η πραγματική αξία του δημόσιου χρέους.
Όλον αυτόν τον καιρό, η Ευρώπη αγρόν ηγόραζε. Πολλοί λένε ότι φταίει η έλλειψη ευρωπαϊκού (ομοσπονδιακού) υπουργείου οικονομικών, κάτι που οδηγεί σε έλλειψη συντονισμού σε μια ημιτελή νομισματική ένωση όπου η δημοσιονομική πολιτική, ανοήτως, έχει αφεθεί στα κράτη-μέλη. Αν και υπάρχει μια δόση αλήθειας εδώ, η πραγματική αιτία της ευρωπαϊκής παράλυσης βρίσκεται αλλού. Που; Σε μια διπλή γερμανική αγωνία για (α) το συγκριτικό της πλεονέκτημά της στην Ασία και (β) την τραγική κατάσταση των γερμανικών τραπεζών.
Η σχετική επιτυχία με την οποία η Γερμανία αντέδρασε στην μεγάλη πτώση του 2008/9 βασίζεται στην ζήτηση κεφαλαιουχικών αγαθών (μηχανημάτων ως επί το πλείστον) από την Κίνα και την Ιαπωνία. Με την Ιαπωνία να έχει τεθεί εκτός παιγνίου (ακόμα και πριν την χτυπήσει το τερατώδες τσουνάμι), η Κίνα αποτελεί την μοναδική πηγή Γερμανικής αισιοδοξίας. Όμως η ανάπτυξη της Κίνας, στην οποία βασίζεται η Γερμανία τόσο, οφείλεται στην εφαρμογή πολιτικών που η ίδια η Γερμανία απορρίπτει. Ποιων πολιτικών; Των τεράστιων κρατικών επενδυτικών προγραμμάτων σε υποδομές που είχαν ως αποτέλεσμα, από την μία, ένα ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ της Κίνας 10% ενώ από την άλλη την μείωση της κατανάλωσης των Κινέζων από το 45% του ΑΕΠ τους στο 38%. Το βλέπουν αυτό στην Γερμανία, παρατηρούν τις υπεράνθρωπες (και άκρως επιτυχημένες) προσπάθειες των κινέζων μηχανικών να κατασκευάζουν ντόπια υποκατάστατα των γερμανικών μηχανημάτων, και... πανικοβάλλονται.
Παράλληλα, οι ΗΠΑ εισέρχονται σε μια νέα υφεσιακή περίοδο καθώς οι περικοπές που μόλις συμφώνησε ο Πρόεδρος Ομπάμα στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό με τους Ρεπουμπλικάνους (ώστε να μην πειραχθούν οι φοροαπαλλαγές των ζάπλουτων) θα ανακόψουν την αμερικανική ζήτηση τόσο για Κινεζικά όσο και για Γερμανικά προϊόντα. Σε συνδυασμό με το υψηλό πληθωρισμό στο εσωτερικό της Κίνας, που τον Μάρτιο έτρεχε στο 5.4% ετησίως (ενώ στην αγορά σπιτιών ο ρυθμός αύξησης των τιμών άγγιξε το 24%), είναι φανερό ότι η Κίνα οδεύει ολοταχώς για επιβράδυνση της οικονομικής της δραστηριότητας, για να μην πω και ύφεση. Είτε η επιβράδυνση αυτή θα έρθει επειδή θα την προκαλέσουν οι Κινεζικές αρχές (που πασχίζουν να μειώσουν τον εγχώριο πληθωρισμό) είτε θα έρθει μόνη της, απρόσκλητη και βίαιη, υπό την μορφή μιας αναπάντεχης ύφεσης. Με αυτά τα δεδομένα, θα ήταν αφροσύνη μεγάλη, για να μην πω παραβίαση των αρχών του Λουθερανισμού, αν ο κ. Schauble (ο υπουργός οικονομίας της Γερμανίας) πίστευε ότι η χώρα του θα μπορούσε να συνεχίσει το 2012 στον δρόμο και με τον ρυθμό του 2010/11. Κι αν δεν το κατάλαβε από μόνος του, είμαι σίγουρος ότι η αύξηση των επιτοκίων των γερμανικών ομολόγων από το 2,8% to 3,45% σίγουρα τράβηξε την προσοχή του.
Ας επιστρέψουμε όμως στα της Ευρωπαϊκής Κρίσης και στην Κρίση των Τραπεζών μας. Αν η Ευρώπη αντέγραφε τις ΗΠΑ και την Βρετανία αφήνοντας τον πληθωρισμό να ανέβει λίγο ώστε να μειωθεί το βουνό χρέους/ζημιών, ίσως να είχε νόημα η συνεχιζόμενη παροχή ακριβών δανείων στην Ελλάδα (καθώς το 2012, λόγω της πλήρους αποτυχίας του Μνημονίου, θα χρειαστούμε άλλα €25 δισ δανεικά). Ένας μικρός πληθωρισμός θα ήταν το αντίστοιχο του κουρέματος, της αναδιάρθρωσης εφόσον τίποτα άλλο δεν αλλάξει. Γιατί; Ας πάρουμε δύο απλά σενάρια: (Α) Κούρεμα 30% στα ομόλογά μας των €300 δισ με τον πληθωρισμό να τρέχει μεταξύ 1,5% και 2%. (Β) Κανένα κούρεμα και ένας πληθωρισμός της τάξης του 2,8% με 3% για 7 με 8 χρόνια. Προσέξτε ότι τα δύο αυτά σενάρια έχουν ακριβώς τον ίδιο αντίκτυπο ως προς την αξία του ελληνικού δημόσιου χρέους. Το μειώνουν, σε πραγματικές τιμές, το ίδιο. Βέβαια, από πολιτικής πλευράς το (Β) είναι σαφώς πιο ελκυστικό, καθώς τα κουρέματα είναι για τις τράπεζες και τους τραπεζίτες ότι για τον διάολο το λιβάνι. Έλα όμως που δεν υφίσταται η υπόθεση εργασίας παραπάνω: ότι δηλαδή τίποτα άλλο δεν θα αλλάξει!
Για να δούμε τι θα αλλάξει, αρκεί μια ματιά στα Ιρλανδικά ομόλογα τα οποία μόλις υποβαθμίστηκαν από τους γνωστούς οίκους αξιολόγησης. Ποια ήταν η λογική της υποβάθμισης αυτής; Ότι, λένε, η εφαρμοζόμενη λιτότητα πλήττει τα δημόσια έσοδα της Ιρλανδίας μεγαλώνοντας τις πιέσεις για περισσότερη... λιτότητα (βλ. εδώ για το επίσημο σκεπτικό και εδώ για αντίστοιχα επιχειρήματα που μετέφερα στους άγγλους πριν καιρό). Και μην μου πείτε ότι φταίει η διαφθορά του Ιρλανδικού κράτους, η έλλειψη διαρθρωτικών αλλαγών, το μεγάλο κράτος; Τίποτα από αυτά δεν ισχύει στην Ιρλανδία. Κι όμως: τα ΄δια ακριβώς βιώνουν με εμάς. Το συμπέρασμα είναι απλό: Ο φαύλος κύκλος καλά κρατεί σε ολόκληρη της ευρωζώνη! Τα δάνεια από το EFSF στα πτωχευμένα κράτη, όπως το Ιρλανδικό και το δικό μας, ρίχνουν νερό στον μύλο της Κρίσης. Ουσιαστικά, το βουνό χρεών και ζημιών ψηλώνει όχι μόνο στην Ιρλανδία και στην Ελλάδα αλλά σε όλη την ευρωζώνη.
Να λοιπόν τι κρύβεται πίσω από τα γερμανικά υπονοούμενα περί αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους: η προσπάθεια να σηματοδοτήσουν στην (και να προετοιμάσουν την) υπόλοιπη Ευρώπη ότι τέλος τα ψέμματα. Ότι η ελπίδα να αφήσουν έναν ήπιο πληθωρισμό να συρρικνώσει σταδιακά το χρέος της ευρωζώνης μας τελείωσε. Την σκότωσε η συνειδητοποίηση πως η δυναμική της Κρίσης είναι ισχυρότερη από αυτό που μπορεί να δαμάσει ένας ήπιος πληθωρισμός. Και δεδομένων των εξελίξεων στην Κίνα και στις ΗΠΑ, η Γερμανία ξεπροβάλει ως θιασώτης του Plan G (σημ. μετά από τόσα αποτυχημένα σχέδια αντιμετώπισης της Κρίσης έχω χάσει το... μέτρημα, C,D,F δεν είμαι πια σίγουρος): Το πλάνο της αναδιάρθρωσης του χρέους, αρχής γενομένης με την Ελλάδα, η οποία θα γίνει το πειραματόζωο (όπως τον περασμένο Μάιο είχε γίνει το πειραματόζωο για την δημιουργία του EFSF).
Ως επί πλέον ένδειξη ότι έτσι όντως έχουν τα πράγματα, κοιτάξτε την πολιτική της ΕΚΤ ως προς τα επιτόκια. Απ' ότι φαίνεται, η ΕΚΤ υποκύπτει στην πίεση της Γερμανίας για αύξησή τους από το 1% στο 2% (έως τον Σεπτέμβρη). Δεν κατανοούν οι φίλοι μας οι Γερμανοί ότι μια τέτοια αύξηση ωθεί το δημόσιό μας (και εκείνο της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας) βαθύτερα στην αναδιάρθρωση; Δεν καταλαβαίνουν ότι εκθέτουν τον κ. Παπανδρέου ο οποίος την 25η Μαρτίου πανηγύριζε έντονα την μείωση του επιτοκίου δανεισμού της χώρας (από την τρόικα) κατά 1% - και τώρα αυτό το 1% εξαφανίστηκε ως δια μαγείας πριν καλά-καλά το γευτούμε; Και βέβαια τα γνωρίζουν όλα αυτά. Δεν πρόκειται για λάθος αλλά για συνειδητή πολιτική: η αύξηση στα επιτόκια της ΕΚΤ, ότι και να λέει ο κ. Trichet, έχει σχεδιαστεί παράλληλα με την αναδιάρθρωση του χρέους μας - και πολύ πιθανόν και των υπόλοιπων περιφερειακών.
Αν έχω δίκιο, γιατί δεν το ανακοινώνουν να τελειώνουμε; Επειδή δεν έχουν ακόμα αποφασίσει ακριβώς ποια μορφή θα πάρει η αναδιάρθρωση. Επιτέλους κ. Παπακωνσταντίνου, σταματήστε να αρνείστε το αναπόφευκτο επιμένοντας ότι όπου νάναι βγαίνουμε στις αγορές. Έχετε ιερή υποχρέωση να διαπραγματευτείτε την αναδιάρθρωση που ετοιμάζουν άλλοι για εμάς. Όταν διαψεύδετε την αναδιάρθρωση (κάτι που δεν έχετε κανέναν λόγο να το κάνετε, καθώς άλλο υποτίμηση, που δεν προαναγγέλλεται, και άλλο αναδιάρθρωση) ουσιαστικά θέτετε εαυτόν εκτός διαπραγμάτευσης για το πως θα γίνει η αναδιάρθρωση. Δεν διαπραγματευτήκατε (κάκιστα) το Μνημόνιο. Διαπραγματευτείτε τουλάχιστον την αναδιάρθρωση! Και μην μας πείτε πάλι ότι οι πτωχευμένοι δεν διαπραγματεύονται. Απέναντί σας έχετε μια Γερμανία που αγωνιά για την πτώχευση των δικών της τραπεζών. Υπάρχει πολύς χώρος για να διαπραγματευτούμε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, είμαι απόλυτα σίγουρος, θα το καταλάβαινε αυτό. Ο κ. Παπακωνσταντίνου, ίσως επειδή δεν έχει αυτές τις καταβολές, να μη τον κατανοεί. Ο πρωθυπουργός όμως δεν έχει άλλοθι επ' αυτού.
Επίλογος
Η Γερμανία φαινομενικά δείχνει σίγουρη για τον εαυτό της. Δεν είναι όμως. Ο υπουργός των οικονομικών της καταλαβαίνει καλά ότι η άμμος στην κλεψύδρα ρέει γρήγορα και ότι, αν δεν λυθεί η Κρίση πριν ο τελευταίος κόκκος περάσει την στενωπό και η κλεψύδρα αδειάσει, η Γερμανική βιομηχανία θα αρχίσει να πισωγυρίζει, με μια εργατική τάξη έτοιμη να ξεσηκωθεί και μια μεσαία τάξη έτοιμη να στραφεί στους σοσιαλδημοκράτες. Για ένα χρόνο τώρα το Βερολίνο ήλπιζε ότι η Κρίση του ευρώ μπορεί να πέρναγε με τον καιρό, με την βροχή, με τον ήπιο πληθωρισμό. Ο υπουργός των οικονομικών της, ο κ. Schauble, δεν το ελπίζει πια. Το χαρτί της αναδιάρθρωσης του χρέους, με πρώτο το δικό μας, είναι ήδη στο χέρι του και θα παιχθεί προσεχώς χωρίς η δική μας κυβέρνηση να έχει το θάρρος να διαπραγματευτεί την σχεδιαζόμενη αναδιάρθρωση.
Αυτά είναι τα άσχημα νέα. Τα καλά νέα είναι ότι η πρότασή μας με τον Stuart Holland (η λεγόμενη και Modest Proposal), στην σημερινή συγκυρία, γίνεται ακόμα πιο ελκυστική. Έτσι τουλάχιστον μας μηνύει ένας τέως καγκελάριος. Γιατί; Για δύο λόγους: Επειδή η Πολιτική 1 που προτείνουμε (η μεταβίβαση του κατά Μάαστριχτ νόμιμου χρέους στην ΕΚΤ) πρακτικά αναδιαρθρώνει μέρος του χρέους χωρίς κούρεμα, ενώ η Πολιτική 2 δίνει την δυνατότητα στην ΕΚΤ να κουρεύει τα ομόλογα των τραπεζών επιλεκτικά και ανάλογα με το 'ποινικό' τους μητρώο (κάτι που σίγουρα θα αποδεχόταν ως δέον και πρέπον κάποιος της γερμανικής σχολής) ενώ παράλληλα αναθέτει στο EFSF να κάνει αυτό που χρειάζονται περισσότερο από ο,τιδήποτε και οι γερμανικές τράπεζες: Eπανακεφαλαιοποίηση!
Αν μεταξύ τους οι έλληνες και γερμανοί κυβερνώντες δεν καταφέρουν να συντονιστούν στην βάση μιας τέτοιας λογικής πολιτικής εναντίον της Κρίσης, και επιμείνουν στο σημερινό οδικό χάρτη προς το απόλυτο πουθενά, το μόνο που έχουμε να προσμένουμε είναι η χειροτέρευση της τραπεζικής κρίσης, η αύξηση του χρέους, μια ισχνότερη και διχασμένη Γερμανία και μια Ελλάδα κρανίου τόπος. Θέλω να πιστεύω ότι κάποια στιγμή, πριν η κλεψύδρα αδειάσει, η πραγματικότητα θα εμφυσήσει τους ηγέτες μας με μια γενναία δόση θάρρους.
αναδιάρθρωση χρέους
Η αναδιάρθρωση του χρέους μας ήταν σίγουρη πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι στο Μνημόνιο περίπου ένα χρόνο πριν. Το μόνο που έκανε το Μνημόνιο ήταν να αυξήσει το κόστος της για την Ελλάδα και για την Ευρώπη. Οι ευρωπαίοι έκαναν κακό στον εαυτό τους που μας επέβαλλαν μια δανειακή συμφωνία που βάθαινε το πρόβλημα της ευρωζώνης, και εμείς κάναμε κακό που δεν διαπραγματευτήκαμε. (Δεν θα επαναλάβω το σκεπτικό καθώς παραμένει το ίδιο εδώ και μήνες πολλούς. Π.χ. βλ. Το Χρονικό μιας Προανναγγελθείσας Αναδιάρθρωσης, αναρτηθέν την 3η Νοεμβρίου 2010, η τον Θυμό της Γερμανίας, 20η Μαΐου 2010).
Το πρόβλημα είναι ότι, σήμερα, ένα χρόνο μετά, το ίδιο έργο επαναλαμβάνεται επί σκηνής: Η Ευρώπη συνεχίζει να διατρανώνει ότι θα λύσει το πρόβλημα με ακόμα περισσότερα ακριβά δάνεια για τα πτωχευμένα κράτη, και εμείς (η κυβέρνησή μας δηλαδή) βαυκαλιζόμαστε ότι θα βγούμε από το πηγάδι με ακόμα μεγαλύτερες περικοπές και... διαρθρωτικές αλλαγές. Το μόνο θετικό είναι ότι κάτι γίνεται στο παρασκήνιο. Το πέρασμα του χρόνου έχει αναδείξει τις ρωγμές στην αρχιτεκτονική του ευρω-συστήματος τόσο που, επί τέλους, κάποιοι υψηλά ιστάμενοι γερμανοί αναγκάστηκαν να τις δουν και να αρχίσουν να μελετούν την ουσία του προβλήματος.
Ποια είναι η ουσία; Έχω καταντήσει γραφικός να λέω και να ξαναλέω ότι η Κρίση δεν αφορά, επί της ουσίας, το δημόσιο χρέος αλλά τις τράπεζες του Βορρά, και δη της Γερμανίας. Ο Bill Clinton, στην πρώτη προεκλογική του εκστρατεία έλεγε και ξανάλεγε: It is the economy, stupid! Επιτρέψτε μου να τον παραφράσω: It is the banks, stupid! Και πιο συγκεκριμένα, οι γερμανικές τράπεζες. Από αυτές θα εξαρτηθεί πως και πότε θα γίνει η αναδιάρθρωση του χρέους μας. Τόσο απλά. Ας δούμε όμως λίγο προσεκτικότερα τις λεπτομέρειες αυτής της διασύνδεσης.
Κατ' αρχάς, οι γερμανικές τράπεζες έχουν το χαμηλότερο δείκτη κεφαλαιοποίησης στην Ευρώπη και, από την άλλη, τα βιβλία τους δεν έχουν υποστεί την παραμικρή εκκαθάριση από τα τοξικά παράγωγα της προ του 2008 εποχής. Επί πλέον, είναι γεμάτες με ομόλογα της περιφέρειας. Με άλλα λόγια, βρίσκονται σε οικτρή κατάσταση. Ακόμα χειρότερα, δεν μπορούν καν να περιμένουν χείρα βοήθειας από τις υπόλοιπες τράπεζες της ευρωζώνης. Πράγματι, η διατραπεζική αγορά δεν λειτουργεί. Από την άλλη μεριά του Ρήνου, οι Γαλλικές τράπεζες βρίσκονται στην ίδια μοίρα με τις γερμανικές, ιδίως αν λάβει κανείς υπ' όψη του τα τεράστια ανοίγματα που έχουν στο Ισπανικό δημόσιο χρέος. Όσο για τις ισπανικές τράπεζες, η κατάσταση είναι εκρηκτική (αντίθετα με τις ανοησίες που ακούγονται ότι η κυβέρνηση Ζαπατέρο κατάφερε να τις εξυγιάνει): Από την μία μεριά έχουν κι αυτές ανοίγματα μεγαλύτερα του Grand Canyon στο ισπανικό και πορτογαλικό δημόσιο χρέος ενώ ακόμα πιο απειλητικά είναι τα ανοίγματά τους στις ζημίες της αγοράς ακινήτων στην οποία οι τιμές των σπιτιών και των γραφείων αναμένονται να κάνουν άλλη μια βουτιά της τάξης του 40% οσονούπω (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ζημίες των τραπεζών που έχουν δανείσει τους εργολάβους). Τέλος, η ίδια η ΕΚΤ (η κεντρική μας τράπεζα) έχει τα δικά της δυσβάστακτα ανοίγματα στις τράπεζες όλης της ευρωζώνης: €146 δισ μόνο στις Ιρλανδικές και €100 δισ μόνο στις δικές μας τράπεζες.
Ερώτημα: Τι συμβαίνει όταν μια νομισματική ένωση (π.χ. η ζώνη του δολαρίου, της στερλίνας, του ευρώ) έχει καταπλακωθεί από ένα βουνό χρέους και τραπεζικών ζημιών σε μια περίοδο αναιμικής ανάπτυξης τόσο εντός όσο και εκτός της νομισματικής αυτής ζώνης;
Απάντηση: Παρεμβαίνει πολιτικά, και με μακροοικονομική λογική (αντί για την ψευδο-μικροοικονομική λογική των νέων δανείων προς τους πτωχευμένους) προσπαθεί να συρρικνώσει, δια της βίας, το βουνό που απειλεί την ύπαρξή της. Πως μπορεί να το συρρικνώσει; Με δύο τρόπους. Πρώτον, επαφιόμενη στις ευεργετικές δυνάμεις ενός ήπιου πληθωρισμού. Δεύτερον, μέσω υποχρεωτικής αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους και διαγραφής τραπεζικών ζημιών.
Στις ΗΠΑ και την Βρετανία, το 2008/9, αφού επανακεφαλαιοποιήθηκαν οι τράπεζες (με την γενναιόδωρη συνεισφορά των φορολογούμενων), οι αρχές εφάρμοσαν παράλληλα και τις δύο αυτές μεθόδους: Διαγραφή τραπεζικών ζημιών, φοβερά κουρέματα (οι πιστωτές της General Motors, για παράδειγμα, εξαναγκάστηκαν σε κούρεμα της τάξης του... 90%) συν την λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση (quantitative easing) που στόχο είχε να τσιμπήσει λίγο ο πληθωρισμός (όπερ και εγένετο) καθώς η Fed αγοράζει σωρηδόν μετοχές, ομόλογα, ό,τι τέλος πάντων βρίσκει, δημιουργώντας ηλεκτρονικό χρήμα. Γιατί να θέλουν οι αρχές να αυξηθεί ο πληθωρισμός κατά μία ή δύο μονάδες; Μα για να μειωθεί η πραγματική αξία του δημόσιου χρέους.
Όλον αυτόν τον καιρό, η Ευρώπη αγρόν ηγόραζε. Πολλοί λένε ότι φταίει η έλλειψη ευρωπαϊκού (ομοσπονδιακού) υπουργείου οικονομικών, κάτι που οδηγεί σε έλλειψη συντονισμού σε μια ημιτελή νομισματική ένωση όπου η δημοσιονομική πολιτική, ανοήτως, έχει αφεθεί στα κράτη-μέλη. Αν και υπάρχει μια δόση αλήθειας εδώ, η πραγματική αιτία της ευρωπαϊκής παράλυσης βρίσκεται αλλού. Που; Σε μια διπλή γερμανική αγωνία για (α) το συγκριτικό της πλεονέκτημά της στην Ασία και (β) την τραγική κατάσταση των γερμανικών τραπεζών.
Η σχετική επιτυχία με την οποία η Γερμανία αντέδρασε στην μεγάλη πτώση του 2008/9 βασίζεται στην ζήτηση κεφαλαιουχικών αγαθών (μηχανημάτων ως επί το πλείστον) από την Κίνα και την Ιαπωνία. Με την Ιαπωνία να έχει τεθεί εκτός παιγνίου (ακόμα και πριν την χτυπήσει το τερατώδες τσουνάμι), η Κίνα αποτελεί την μοναδική πηγή Γερμανικής αισιοδοξίας. Όμως η ανάπτυξη της Κίνας, στην οποία βασίζεται η Γερμανία τόσο, οφείλεται στην εφαρμογή πολιτικών που η ίδια η Γερμανία απορρίπτει. Ποιων πολιτικών; Των τεράστιων κρατικών επενδυτικών προγραμμάτων σε υποδομές που είχαν ως αποτέλεσμα, από την μία, ένα ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ της Κίνας 10% ενώ από την άλλη την μείωση της κατανάλωσης των Κινέζων από το 45% του ΑΕΠ τους στο 38%. Το βλέπουν αυτό στην Γερμανία, παρατηρούν τις υπεράνθρωπες (και άκρως επιτυχημένες) προσπάθειες των κινέζων μηχανικών να κατασκευάζουν ντόπια υποκατάστατα των γερμανικών μηχανημάτων, και... πανικοβάλλονται.
Παράλληλα, οι ΗΠΑ εισέρχονται σε μια νέα υφεσιακή περίοδο καθώς οι περικοπές που μόλις συμφώνησε ο Πρόεδρος Ομπάμα στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό με τους Ρεπουμπλικάνους (ώστε να μην πειραχθούν οι φοροαπαλλαγές των ζάπλουτων) θα ανακόψουν την αμερικανική ζήτηση τόσο για Κινεζικά όσο και για Γερμανικά προϊόντα. Σε συνδυασμό με το υψηλό πληθωρισμό στο εσωτερικό της Κίνας, που τον Μάρτιο έτρεχε στο 5.4% ετησίως (ενώ στην αγορά σπιτιών ο ρυθμός αύξησης των τιμών άγγιξε το 24%), είναι φανερό ότι η Κίνα οδεύει ολοταχώς για επιβράδυνση της οικονομικής της δραστηριότητας, για να μην πω και ύφεση. Είτε η επιβράδυνση αυτή θα έρθει επειδή θα την προκαλέσουν οι Κινεζικές αρχές (που πασχίζουν να μειώσουν τον εγχώριο πληθωρισμό) είτε θα έρθει μόνη της, απρόσκλητη και βίαιη, υπό την μορφή μιας αναπάντεχης ύφεσης. Με αυτά τα δεδομένα, θα ήταν αφροσύνη μεγάλη, για να μην πω παραβίαση των αρχών του Λουθερανισμού, αν ο κ. Schauble (ο υπουργός οικονομίας της Γερμανίας) πίστευε ότι η χώρα του θα μπορούσε να συνεχίσει το 2012 στον δρόμο και με τον ρυθμό του 2010/11. Κι αν δεν το κατάλαβε από μόνος του, είμαι σίγουρος ότι η αύξηση των επιτοκίων των γερμανικών ομολόγων από το 2,8% to 3,45% σίγουρα τράβηξε την προσοχή του.
Ας επιστρέψουμε όμως στα της Ευρωπαϊκής Κρίσης και στην Κρίση των Τραπεζών μας. Αν η Ευρώπη αντέγραφε τις ΗΠΑ και την Βρετανία αφήνοντας τον πληθωρισμό να ανέβει λίγο ώστε να μειωθεί το βουνό χρέους/ζημιών, ίσως να είχε νόημα η συνεχιζόμενη παροχή ακριβών δανείων στην Ελλάδα (καθώς το 2012, λόγω της πλήρους αποτυχίας του Μνημονίου, θα χρειαστούμε άλλα €25 δισ δανεικά). Ένας μικρός πληθωρισμός θα ήταν το αντίστοιχο του κουρέματος, της αναδιάρθρωσης εφόσον τίποτα άλλο δεν αλλάξει. Γιατί; Ας πάρουμε δύο απλά σενάρια: (Α) Κούρεμα 30% στα ομόλογά μας των €300 δισ με τον πληθωρισμό να τρέχει μεταξύ 1,5% και 2%. (Β) Κανένα κούρεμα και ένας πληθωρισμός της τάξης του 2,8% με 3% για 7 με 8 χρόνια. Προσέξτε ότι τα δύο αυτά σενάρια έχουν ακριβώς τον ίδιο αντίκτυπο ως προς την αξία του ελληνικού δημόσιου χρέους. Το μειώνουν, σε πραγματικές τιμές, το ίδιο. Βέβαια, από πολιτικής πλευράς το (Β) είναι σαφώς πιο ελκυστικό, καθώς τα κουρέματα είναι για τις τράπεζες και τους τραπεζίτες ότι για τον διάολο το λιβάνι. Έλα όμως που δεν υφίσταται η υπόθεση εργασίας παραπάνω: ότι δηλαδή τίποτα άλλο δεν θα αλλάξει!
Για να δούμε τι θα αλλάξει, αρκεί μια ματιά στα Ιρλανδικά ομόλογα τα οποία μόλις υποβαθμίστηκαν από τους γνωστούς οίκους αξιολόγησης. Ποια ήταν η λογική της υποβάθμισης αυτής; Ότι, λένε, η εφαρμοζόμενη λιτότητα πλήττει τα δημόσια έσοδα της Ιρλανδίας μεγαλώνοντας τις πιέσεις για περισσότερη... λιτότητα (βλ. εδώ για το επίσημο σκεπτικό και εδώ για αντίστοιχα επιχειρήματα που μετέφερα στους άγγλους πριν καιρό). Και μην μου πείτε ότι φταίει η διαφθορά του Ιρλανδικού κράτους, η έλλειψη διαρθρωτικών αλλαγών, το μεγάλο κράτος; Τίποτα από αυτά δεν ισχύει στην Ιρλανδία. Κι όμως: τα ΄δια ακριβώς βιώνουν με εμάς. Το συμπέρασμα είναι απλό: Ο φαύλος κύκλος καλά κρατεί σε ολόκληρη της ευρωζώνη! Τα δάνεια από το EFSF στα πτωχευμένα κράτη, όπως το Ιρλανδικό και το δικό μας, ρίχνουν νερό στον μύλο της Κρίσης. Ουσιαστικά, το βουνό χρεών και ζημιών ψηλώνει όχι μόνο στην Ιρλανδία και στην Ελλάδα αλλά σε όλη την ευρωζώνη.
Να λοιπόν τι κρύβεται πίσω από τα γερμανικά υπονοούμενα περί αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους: η προσπάθεια να σηματοδοτήσουν στην (και να προετοιμάσουν την) υπόλοιπη Ευρώπη ότι τέλος τα ψέμματα. Ότι η ελπίδα να αφήσουν έναν ήπιο πληθωρισμό να συρρικνώσει σταδιακά το χρέος της ευρωζώνης μας τελείωσε. Την σκότωσε η συνειδητοποίηση πως η δυναμική της Κρίσης είναι ισχυρότερη από αυτό που μπορεί να δαμάσει ένας ήπιος πληθωρισμός. Και δεδομένων των εξελίξεων στην Κίνα και στις ΗΠΑ, η Γερμανία ξεπροβάλει ως θιασώτης του Plan G (σημ. μετά από τόσα αποτυχημένα σχέδια αντιμετώπισης της Κρίσης έχω χάσει το... μέτρημα, C,D,F δεν είμαι πια σίγουρος): Το πλάνο της αναδιάρθρωσης του χρέους, αρχής γενομένης με την Ελλάδα, η οποία θα γίνει το πειραματόζωο (όπως τον περασμένο Μάιο είχε γίνει το πειραματόζωο για την δημιουργία του EFSF).
Ως επί πλέον ένδειξη ότι έτσι όντως έχουν τα πράγματα, κοιτάξτε την πολιτική της ΕΚΤ ως προς τα επιτόκια. Απ' ότι φαίνεται, η ΕΚΤ υποκύπτει στην πίεση της Γερμανίας για αύξησή τους από το 1% στο 2% (έως τον Σεπτέμβρη). Δεν κατανοούν οι φίλοι μας οι Γερμανοί ότι μια τέτοια αύξηση ωθεί το δημόσιό μας (και εκείνο της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας) βαθύτερα στην αναδιάρθρωση; Δεν καταλαβαίνουν ότι εκθέτουν τον κ. Παπανδρέου ο οποίος την 25η Μαρτίου πανηγύριζε έντονα την μείωση του επιτοκίου δανεισμού της χώρας (από την τρόικα) κατά 1% - και τώρα αυτό το 1% εξαφανίστηκε ως δια μαγείας πριν καλά-καλά το γευτούμε; Και βέβαια τα γνωρίζουν όλα αυτά. Δεν πρόκειται για λάθος αλλά για συνειδητή πολιτική: η αύξηση στα επιτόκια της ΕΚΤ, ότι και να λέει ο κ. Trichet, έχει σχεδιαστεί παράλληλα με την αναδιάρθρωση του χρέους μας - και πολύ πιθανόν και των υπόλοιπων περιφερειακών.
Αν έχω δίκιο, γιατί δεν το ανακοινώνουν να τελειώνουμε; Επειδή δεν έχουν ακόμα αποφασίσει ακριβώς ποια μορφή θα πάρει η αναδιάρθρωση. Επιτέλους κ. Παπακωνσταντίνου, σταματήστε να αρνείστε το αναπόφευκτο επιμένοντας ότι όπου νάναι βγαίνουμε στις αγορές. Έχετε ιερή υποχρέωση να διαπραγματευτείτε την αναδιάρθρωση που ετοιμάζουν άλλοι για εμάς. Όταν διαψεύδετε την αναδιάρθρωση (κάτι που δεν έχετε κανέναν λόγο να το κάνετε, καθώς άλλο υποτίμηση, που δεν προαναγγέλλεται, και άλλο αναδιάρθρωση) ουσιαστικά θέτετε εαυτόν εκτός διαπραγμάτευσης για το πως θα γίνει η αναδιάρθρωση. Δεν διαπραγματευτήκατε (κάκιστα) το Μνημόνιο. Διαπραγματευτείτε τουλάχιστον την αναδιάρθρωση! Και μην μας πείτε πάλι ότι οι πτωχευμένοι δεν διαπραγματεύονται. Απέναντί σας έχετε μια Γερμανία που αγωνιά για την πτώχευση των δικών της τραπεζών. Υπάρχει πολύς χώρος για να διαπραγματευτούμε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, είμαι απόλυτα σίγουρος, θα το καταλάβαινε αυτό. Ο κ. Παπακωνσταντίνου, ίσως επειδή δεν έχει αυτές τις καταβολές, να μη τον κατανοεί. Ο πρωθυπουργός όμως δεν έχει άλλοθι επ' αυτού.
Επίλογος
Η Γερμανία φαινομενικά δείχνει σίγουρη για τον εαυτό της. Δεν είναι όμως. Ο υπουργός των οικονομικών της καταλαβαίνει καλά ότι η άμμος στην κλεψύδρα ρέει γρήγορα και ότι, αν δεν λυθεί η Κρίση πριν ο τελευταίος κόκκος περάσει την στενωπό και η κλεψύδρα αδειάσει, η Γερμανική βιομηχανία θα αρχίσει να πισωγυρίζει, με μια εργατική τάξη έτοιμη να ξεσηκωθεί και μια μεσαία τάξη έτοιμη να στραφεί στους σοσιαλδημοκράτες. Για ένα χρόνο τώρα το Βερολίνο ήλπιζε ότι η Κρίση του ευρώ μπορεί να πέρναγε με τον καιρό, με την βροχή, με τον ήπιο πληθωρισμό. Ο υπουργός των οικονομικών της, ο κ. Schauble, δεν το ελπίζει πια. Το χαρτί της αναδιάρθρωσης του χρέους, με πρώτο το δικό μας, είναι ήδη στο χέρι του και θα παιχθεί προσεχώς χωρίς η δική μας κυβέρνηση να έχει το θάρρος να διαπραγματευτεί την σχεδιαζόμενη αναδιάρθρωση.
Αυτά είναι τα άσχημα νέα. Τα καλά νέα είναι ότι η πρότασή μας με τον Stuart Holland (η λεγόμενη και Modest Proposal), στην σημερινή συγκυρία, γίνεται ακόμα πιο ελκυστική. Έτσι τουλάχιστον μας μηνύει ένας τέως καγκελάριος. Γιατί; Για δύο λόγους: Επειδή η Πολιτική 1 που προτείνουμε (η μεταβίβαση του κατά Μάαστριχτ νόμιμου χρέους στην ΕΚΤ) πρακτικά αναδιαρθρώνει μέρος του χρέους χωρίς κούρεμα, ενώ η Πολιτική 2 δίνει την δυνατότητα στην ΕΚΤ να κουρεύει τα ομόλογα των τραπεζών επιλεκτικά και ανάλογα με το 'ποινικό' τους μητρώο (κάτι που σίγουρα θα αποδεχόταν ως δέον και πρέπον κάποιος της γερμανικής σχολής) ενώ παράλληλα αναθέτει στο EFSF να κάνει αυτό που χρειάζονται περισσότερο από ο,τιδήποτε και οι γερμανικές τράπεζες: Eπανακεφαλαιοποίηση!
Αν μεταξύ τους οι έλληνες και γερμανοί κυβερνώντες δεν καταφέρουν να συντονιστούν στην βάση μιας τέτοιας λογικής πολιτικής εναντίον της Κρίσης, και επιμείνουν στο σημερινό οδικό χάρτη προς το απόλυτο πουθενά, το μόνο που έχουμε να προσμένουμε είναι η χειροτέρευση της τραπεζικής κρίσης, η αύξηση του χρέους, μια ισχνότερη και διχασμένη Γερμανία και μια Ελλάδα κρανίου τόπος. Θέλω να πιστεύω ότι κάποια στιγμή, πριν η κλεψύδρα αδειάσει, η πραγματικότητα θα εμφυσήσει τους ηγέτες μας με μια γενναία δόση θάρρους.
Σάββατο 23 Απριλίου 2011
Ο διευθύνων σύμβουλος
Tου Αλεξη Παπαχελα
Υπάρχουν στιγμές που απλώς νιώθεις ότι δεν έχει νόημα να σχολιάζεις ή να αναλύεις το «τι πρέπει να γίνει». Το νιώσαμε λίγο μετά τις εκλογές του 2007 όταν ήταν έντονη η προσδοκία ότι ο Κώστας Καραμανλής θα απελευθερωνόταν από το άγχος της επανεκλογής του και πως κάτι θεαματικό θα άλλαζε στη διακυβέρνηση της χώρας. Το ζήσαμε τους μήνες πριν από τις εκλογές του 2009 όταν το καράβι βούλιαζε σιγά σιγά και κανείς δεν έκανε τίποτα. Το ξανανιώσαμε όταν ο κ. Παπανδρέου ανέλαβε την εξουσία και, παρά το γεγονός ότι όλοι φώναζαν «βράχια μπροστά», εκείνος δεν άκουγε ή έκανε ότι δεν άκουγε τίποτα. Και βεβαίως το βιώνουμε τώρα καθώς είναι προφανές ότι η πραγματική οικονομία κινδυνεύει με πραγματικό κραχ, η αξιοπιστία μας διεθνώς έχει μειωθεί δραστικά και μπροστά μας διακρίνονται πεντακάθαρα όχι ξέρες, αλλά μεγάλα, κοφτερά «βράχια».
Ο πρωθυπουργός αρνείται, όμως, πεισματικά να αλλάξει τον τρόπο που κυβερνά, να αλλάξει πορεία. Είναι αδιανόητο πως σε μια τέτοια στιγμή δεν υπάρχει πραγματικό «Μαξίμου», ένα στρατηγείο βρε αδελφέ, όπου κάποιοι λαμβάνουν αποφάσεις και συντονιζουν. Δεν υπάρχει! Τέτοια ώρα θα περίμενε κανείς να βρει τα καλύτερα μυαλά και τους πιο αποτελεσματικούς «παίκτες» γύρω από τον Παπανδρέου. Και όμως, όχι. Αντικρίζει αξιόλογα «παιδάκια» που δεν ξέρουν πού υπάγονται ή τι κάνουν, διάφορους απίθανους τύπους οι οποίοι επιδίδονται σε ένα συνεχές brainstorming χωρίς κανένα αποτέλεσμα και μερικές ηρωικές φυσιογνωμίες που με αυταπάρνηση και αφοσίωση επιχειρούν να διαχειρισθούν το χάος. Είναι δυνατόν αυτήν την ώρα να μην ξέρουμε ποιος είναι ο οικονομικός σύμβουλος του πρωθυπουργού, αφού αυτοί που είναι στα χαρτιά σύμβουλοι, δεν βρίσκονται καν στην Αθήνα;
Ποιος φωτεινός εγκέφαλος έχει αποφασίσει ότι μπορεί το Υπουργικό Συμβούλιο να δίνει την εικόνα «καφενείου» προς τα έξω; Γιατί ο κ. Παπανδρέου αδυνατεί να τραβήξει το αυτί υπουργών του, ακόμη και δικών του δημιουργημάτων, οι οποίοι του «βγάζουν τη γλώσσα» και τον γράφουν δημοσίως στα παλαιότερα των υποδημάτων τους; Με τον τρόπο που χειρίζεται τους υπουργούς του, πώς μπορεί να απαιτεί πειθαρχία ή στήριξη από την Κοινοβουλευτική του Ομάδα; Αφήστε και εκείνο το απίθανο που ακούμε ότι «ο τάδε υπουργός δεν κάθεται στο τραπέζι με τον δείνα υπουργό». Μα είμαστε με τα καλά μας, αφεντικό το μαγαζί δεν έχει;
Α ναι, να μην ξεχάσω, έχουμε και τους παραδοσιακούς αυλικούς οι οποίοι έχουν αναγάγει την αδυναμία διοίκησης σε σχολή μάνατζμεντ. Αλλος επιχειρεί να μας πείσει ότι «ο Γιώργος αφήνει με τον τρόπο του όλα τα λουλούδια να ανθήσουν» και άλλος πως «το δημιουργικό χάος είναι τελικά αποτελεσματικό». Μήπως ήλθε η ώρα να σοβαρευθούμε; Ο τόπος χρειάζεται σοβαρούς ανθρώπους, τεχνοκράτες που να χειρίζονται περίπλοκα θέματα και μια σφικτή κυβέρνηση που να μιλάει την ίδια γλώσσα. Ο κ. Παπανδρέου μάλλον δεν ενδιαφέρεται για κάτι τέτοιο, γιατί του αρέσει να προεδρεύει σε μη κυβερνητική οργάνωση, όχι σε μια κυβέρνηση σε συνθήκες εκτάκτου ανάγκης. Το έχουμε ξαναγράψει άλλωστε πως θα ήταν ο τέλειος πρόεδρος, όπως ορίζεται από τους σύγχρονους κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης να είναι υπεύθυνος για την εκπρόσωπηση στο εξωτερικό, τους κανόνες χρηστής διοίκησης κ.λπ. Αρκεί να βρει ή να βρεθεί ο διευθύνων σύμβουλος που θα κάνει όσα ο ίδιος απεχθάνεται: τη διοίκηση, τη «λάντζα», το τράβηγμα του αυτιού και τις φωνές σε όσους δεν ακούνε και την παρακολούθηση της υλοποίησης διαφόρων αποφάσεων. Γιατί αυτή η κυβέρνηση δεν έχει αφεντικό σήμερα!
Υπάρχουν στιγμές που απλώς νιώθεις ότι δεν έχει νόημα να σχολιάζεις ή να αναλύεις το «τι πρέπει να γίνει». Το νιώσαμε λίγο μετά τις εκλογές του 2007 όταν ήταν έντονη η προσδοκία ότι ο Κώστας Καραμανλής θα απελευθερωνόταν από το άγχος της επανεκλογής του και πως κάτι θεαματικό θα άλλαζε στη διακυβέρνηση της χώρας. Το ζήσαμε τους μήνες πριν από τις εκλογές του 2009 όταν το καράβι βούλιαζε σιγά σιγά και κανείς δεν έκανε τίποτα. Το ξανανιώσαμε όταν ο κ. Παπανδρέου ανέλαβε την εξουσία και, παρά το γεγονός ότι όλοι φώναζαν «βράχια μπροστά», εκείνος δεν άκουγε ή έκανε ότι δεν άκουγε τίποτα. Και βεβαίως το βιώνουμε τώρα καθώς είναι προφανές ότι η πραγματική οικονομία κινδυνεύει με πραγματικό κραχ, η αξιοπιστία μας διεθνώς έχει μειωθεί δραστικά και μπροστά μας διακρίνονται πεντακάθαρα όχι ξέρες, αλλά μεγάλα, κοφτερά «βράχια».
Ο πρωθυπουργός αρνείται, όμως, πεισματικά να αλλάξει τον τρόπο που κυβερνά, να αλλάξει πορεία. Είναι αδιανόητο πως σε μια τέτοια στιγμή δεν υπάρχει πραγματικό «Μαξίμου», ένα στρατηγείο βρε αδελφέ, όπου κάποιοι λαμβάνουν αποφάσεις και συντονιζουν. Δεν υπάρχει! Τέτοια ώρα θα περίμενε κανείς να βρει τα καλύτερα μυαλά και τους πιο αποτελεσματικούς «παίκτες» γύρω από τον Παπανδρέου. Και όμως, όχι. Αντικρίζει αξιόλογα «παιδάκια» που δεν ξέρουν πού υπάγονται ή τι κάνουν, διάφορους απίθανους τύπους οι οποίοι επιδίδονται σε ένα συνεχές brainstorming χωρίς κανένα αποτέλεσμα και μερικές ηρωικές φυσιογνωμίες που με αυταπάρνηση και αφοσίωση επιχειρούν να διαχειρισθούν το χάος. Είναι δυνατόν αυτήν την ώρα να μην ξέρουμε ποιος είναι ο οικονομικός σύμβουλος του πρωθυπουργού, αφού αυτοί που είναι στα χαρτιά σύμβουλοι, δεν βρίσκονται καν στην Αθήνα;
Ποιος φωτεινός εγκέφαλος έχει αποφασίσει ότι μπορεί το Υπουργικό Συμβούλιο να δίνει την εικόνα «καφενείου» προς τα έξω; Γιατί ο κ. Παπανδρέου αδυνατεί να τραβήξει το αυτί υπουργών του, ακόμη και δικών του δημιουργημάτων, οι οποίοι του «βγάζουν τη γλώσσα» και τον γράφουν δημοσίως στα παλαιότερα των υποδημάτων τους; Με τον τρόπο που χειρίζεται τους υπουργούς του, πώς μπορεί να απαιτεί πειθαρχία ή στήριξη από την Κοινοβουλευτική του Ομάδα; Αφήστε και εκείνο το απίθανο που ακούμε ότι «ο τάδε υπουργός δεν κάθεται στο τραπέζι με τον δείνα υπουργό». Μα είμαστε με τα καλά μας, αφεντικό το μαγαζί δεν έχει;
Α ναι, να μην ξεχάσω, έχουμε και τους παραδοσιακούς αυλικούς οι οποίοι έχουν αναγάγει την αδυναμία διοίκησης σε σχολή μάνατζμεντ. Αλλος επιχειρεί να μας πείσει ότι «ο Γιώργος αφήνει με τον τρόπο του όλα τα λουλούδια να ανθήσουν» και άλλος πως «το δημιουργικό χάος είναι τελικά αποτελεσματικό». Μήπως ήλθε η ώρα να σοβαρευθούμε; Ο τόπος χρειάζεται σοβαρούς ανθρώπους, τεχνοκράτες που να χειρίζονται περίπλοκα θέματα και μια σφικτή κυβέρνηση που να μιλάει την ίδια γλώσσα. Ο κ. Παπανδρέου μάλλον δεν ενδιαφέρεται για κάτι τέτοιο, γιατί του αρέσει να προεδρεύει σε μη κυβερνητική οργάνωση, όχι σε μια κυβέρνηση σε συνθήκες εκτάκτου ανάγκης. Το έχουμε ξαναγράψει άλλωστε πως θα ήταν ο τέλειος πρόεδρος, όπως ορίζεται από τους σύγχρονους κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης να είναι υπεύθυνος για την εκπρόσωπηση στο εξωτερικό, τους κανόνες χρηστής διοίκησης κ.λπ. Αρκεί να βρει ή να βρεθεί ο διευθύνων σύμβουλος που θα κάνει όσα ο ίδιος απεχθάνεται: τη διοίκηση, τη «λάντζα», το τράβηγμα του αυτιού και τις φωνές σε όσους δεν ακούνε και την παρακολούθηση της υλοποίησης διαφόρων αποφάσεων. Γιατί αυτή η κυβέρνηση δεν έχει αφεντικό σήμερα!
Τετάρτη 20 Απριλίου 2011
Είναι εφικτή η «σωτηρία» με Λάθος Χάρτη;
Τα νέα του Μίμη Ανδρουλάκη
Είναι εφικτή η «σωτηρία» με Λάθος Χάρτη;
«Ίσως ναι», λέμε για τον ατελή ή λάθος χάρτη με τον οποίο η ευρωζώνη διαχειρίζεται την κρίση χρέους της Ελλάδας και των άλλων περιφερειακών χωρών. Επί δέκα χρόνια στέλναμε μια νότα κινδύνου κόντρα στη μέθη και την ευφορία του φθηνού χρήματος, αλλά τώρα, αντίθετα, προέχει να αντιμετωπίσουμε την κουλτούρα του φόβου και την ψυχολογία της ερήμου. Στο Ε, Πρόεδρε!, την ύστατη προεκλογική προειδοποίηση κινδύνου, όταν τα σημάδια στην ελληνική πολιτική ζωή και στην απρόθυμη Γερμανία έδειχναν ότι θα πάμε με «Λάθος Χάρτη», υπενθυμίσαμε την παρακάτω διδακτική και αληθινή πολεμική ιστορία:
Ένα μικρό απόσπασμα στρατιωτών χάνεται στις Άλπεις μέσα στις χιονοστιβάδες, ενώ επιχειρούσε πολεμικούς ελιγμούς. Η χιονόπτωση συνεχίζεται επί μέρες, μαζί και οι χιονοστιβάδες. Η μονάδα καταγράφει όλους τους στρατιώτες στις απώλειες. Δεν υπήρχε πιθανότητα σωτηρίας τους. Έπειτα από μέρες το απόσπασμα εμφανίζεται σώο από ένα απρόβλεπτο σημείο. Το άναυδο Επιτελείο προσπαθεί να βγάλει άκρη. «Ένας στρατιώτης μας βρήκε έναν παλιό χάρτη στο σακίδιο του και έτσι ανακαλύψαμε το δρόμο», απάντησαν. Ο χάρτης μελετήθηκε προσεκτικά και αποκαλύφθηκε ότι ήταν μιας ορεινής περιοχής των Πυρηναίων και δεν είχε σχέση με τις Άλπεις. Με λάθος χάρτη βρήκαν το δρόμο τους. Ο λάθος χάρτης τους εμψύχωσε να μην παραλύσουν από φόβο, να εντείνουν τις αισθήσεις τους, να ανοίξουν τα μάτια τους, να διερευνήσουν πιθανά σενάρια απεγκλωβισμού τους και, τελικά, να διαχειριστούν με επιτυχία την αβεβαιότητα του προσανατολισμού τους.
«Λάθος Χάρτης» είναι αυτός που μεταθέτει την οριστική επίλυση της κρίσης χρέους μετά το 2013 και παραγνωρίζει ότι οι αγορές προτιμούν το υπολογισμένο ρίσκο ενός συνολικού διακανονισμού του χρέους με επιλογές για τους δανειστές και με ευρωπαϊκή εγγύηση, από την μακρόχρονη αναμονή και την ασάφεια στις προοπτικές. Στην τελευταία περίπτωση όπως είχαμε προεξοφλήσει οι αγορές τείνουν να υπολογίζουν το άμεσο μέλλον με βάση το χειρότερο σενάριο. Αυτή την κατάσταση ζούμε τώρα και βλέπουμε εκείνους που είχαν δαιμονοποιήσει την συντεταγμένη «αναδιάρθρωση» του χρέους σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με παράλληλη οχύρωση του τραπεζικού μας συστήματος, να κάνουν κωλοτούμπες πριν στεγνώσει το μελάνι της 25ης Μαρτίου (Σύνοδος Κορυφής) και να ανοίγουν σπασμωδικά και τυφλά τη σχετική συζήτηση με ποικίλους υπολογισμούς, πολιτικούς και οικονομικούς, κλιμακώνοντας τα επίπεδα αβεβαιότητας, ασάφειας και πανικού.
Αν οριστικοποιηθεί ο «Λάθος Χάρτης» τον Ιούνιο, αν το λάθος τραβήξει ως τα άκρα, αν η προσωρινή αναβολή στην επίλυση της κρίσης γίνει απεριόριστη, αν η ευρωζώνη αντέχει πολιτικά να δίνει συνεχώς νέα δάνεια για να πληρωθούν τα παλιά, ξανά και ξανά, τότε μέχρι το 2014 – 2015 το σύνολο σχεδόν του χρέους θα είναι «επίσημο», στα χέρια του ESM και της ΕΚΤ, οι ιδιώτες θα έχουν πληρωθεί και αποχωρήσει και τότε ο διακανονισμός του επίσημου χρέους Φρανκεστάιν βάζει την ευρωζώνη και ιδιαίτερα τη Γερμανία και τη Γαλλία μπροστά σε ένα δραματικό δίλημμα: θα πληρώσουν οι φορολογούμενοι τους ή θα εκδοθεί ευρωομόλογο κάνοντας de facto ένα μεγάλο βήμα στη δημοσιονομική ενοποίηση; Στην τελευταία περίπτωση θα έχει λειτουργήσει ο Νόμος της Αντιστροφής του Νοήματος. Το «λάθος» θα αντιστραφεί στο «σωστό». Όπως αντίθετα το «σωστό», δηλαδή η «αναδιάρθρωση» το ταχύτερο δυνατό μπορεί, αν γίνει τυφλά, να αντιστραφεί σε «λάθος», να πάρει τοξικά χαρακτηριστικά και να προκαλέσει νέους αστάθμητους κινδύνους. Το δίδαγμα είναι ότι δεν υπάρχουν μονόδρομοι και βεβαιότητες, ούτε ο μανιχαϊσμός του «καλό – κακό». Το «επίσημο σενάριο» που έχει εξωπραγματικές προβλέψεις και διατηρεί τη δεδομένη «Παγίδα του Χρέους», αν τραβηχτεί στα άκρα, αν παρατεντωθεί χρονικά η πολιτική της αναβολής απροσδόκητα μπορεί να μας οδηγήσει στην δια της διολισθήσεως μεταμόρφωση όλου του χρέους σε «επίσημο», στη συγκέντρωση του στο ESM (Ταμείο Διάσωσης 2) και σε ένα τελικό πολιτικό διακανονισμό του με έκδοση ευρωομολόγου. Στο τέλος, από σπόντα, θα συναντήσει αυτό που έπρεπε να υπάρχει στην αφετηρία. Η αποτυχία του «επίσημου σεναρίου» μπορεί να αντιστραφεί σε επιτυχία. Ίσως αυτή τη δυνατότητα άρχισαν να διαισθάνονται και κάποιοι επίσημοι κύκλοι της Γερμανίας που κάνουν κωλοτούμπα και αρχίζουν να κάνουν σκέψεις για αναδιάρθρωση πριν το 2013.
Η τέχνη της δημιουργικής καθυστέρησης και της αναβολής της τελικής διευθέτησης θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να εξελιχθεί σε στρατηγική αλλά απαιτεί κι αυτή ισχυρή και αποφασισμένη ηγεσία στην ευρωζώνη και στην Ελλάδα, αντοχή, τελικά αποτελέσματα, τραγική συναίσθηση μιας κοινής μοίρας, μαχόμενη καρτερία καθώς στο κακό που μας βρήκε υπάρχει ένα μεγαλύτερο κακό που έχουμε συμφέρον όλοι να αποφύγουμε.
Τι πιθανότητες έχει αυτή η στρατηγική που είναι αντίθετη με αυτήν που εμείς είχαμε έγκαιρα εισηγηθεί; Τι γνωστοί και κρυφοί κίνδυνοι, πολιτικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί υπάρχουν; Τι απρόβλεπτο πολιτικό ρίσκο μπορεί να προκύψει από τις άλλες χώρες της ευρωζώνης; Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου που μάλλον δεν είχε διαβάσει το «Λάθος Χάρτης» στο Ε, Πρόεδρε! ένιωσε μάλλον ένα θετικό σκίρτημα όταν άκουσε από μένα αυτή την εκδοχή στη σχετική συζήτηση στο ΚΤΕ Οικονομικών την προηγούμενη εβδομάδα.
Είναι εφικτή η «σωτηρία» με Λάθος Χάρτη;
«Ίσως ναι», λέμε για τον ατελή ή λάθος χάρτη με τον οποίο η ευρωζώνη διαχειρίζεται την κρίση χρέους της Ελλάδας και των άλλων περιφερειακών χωρών. Επί δέκα χρόνια στέλναμε μια νότα κινδύνου κόντρα στη μέθη και την ευφορία του φθηνού χρήματος, αλλά τώρα, αντίθετα, προέχει να αντιμετωπίσουμε την κουλτούρα του φόβου και την ψυχολογία της ερήμου. Στο Ε, Πρόεδρε!, την ύστατη προεκλογική προειδοποίηση κινδύνου, όταν τα σημάδια στην ελληνική πολιτική ζωή και στην απρόθυμη Γερμανία έδειχναν ότι θα πάμε με «Λάθος Χάρτη», υπενθυμίσαμε την παρακάτω διδακτική και αληθινή πολεμική ιστορία:
Ένα μικρό απόσπασμα στρατιωτών χάνεται στις Άλπεις μέσα στις χιονοστιβάδες, ενώ επιχειρούσε πολεμικούς ελιγμούς. Η χιονόπτωση συνεχίζεται επί μέρες, μαζί και οι χιονοστιβάδες. Η μονάδα καταγράφει όλους τους στρατιώτες στις απώλειες. Δεν υπήρχε πιθανότητα σωτηρίας τους. Έπειτα από μέρες το απόσπασμα εμφανίζεται σώο από ένα απρόβλεπτο σημείο. Το άναυδο Επιτελείο προσπαθεί να βγάλει άκρη. «Ένας στρατιώτης μας βρήκε έναν παλιό χάρτη στο σακίδιο του και έτσι ανακαλύψαμε το δρόμο», απάντησαν. Ο χάρτης μελετήθηκε προσεκτικά και αποκαλύφθηκε ότι ήταν μιας ορεινής περιοχής των Πυρηναίων και δεν είχε σχέση με τις Άλπεις. Με λάθος χάρτη βρήκαν το δρόμο τους. Ο λάθος χάρτης τους εμψύχωσε να μην παραλύσουν από φόβο, να εντείνουν τις αισθήσεις τους, να ανοίξουν τα μάτια τους, να διερευνήσουν πιθανά σενάρια απεγκλωβισμού τους και, τελικά, να διαχειριστούν με επιτυχία την αβεβαιότητα του προσανατολισμού τους.
«Λάθος Χάρτης» είναι αυτός που μεταθέτει την οριστική επίλυση της κρίσης χρέους μετά το 2013 και παραγνωρίζει ότι οι αγορές προτιμούν το υπολογισμένο ρίσκο ενός συνολικού διακανονισμού του χρέους με επιλογές για τους δανειστές και με ευρωπαϊκή εγγύηση, από την μακρόχρονη αναμονή και την ασάφεια στις προοπτικές. Στην τελευταία περίπτωση όπως είχαμε προεξοφλήσει οι αγορές τείνουν να υπολογίζουν το άμεσο μέλλον με βάση το χειρότερο σενάριο. Αυτή την κατάσταση ζούμε τώρα και βλέπουμε εκείνους που είχαν δαιμονοποιήσει την συντεταγμένη «αναδιάρθρωση» του χρέους σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με παράλληλη οχύρωση του τραπεζικού μας συστήματος, να κάνουν κωλοτούμπες πριν στεγνώσει το μελάνι της 25ης Μαρτίου (Σύνοδος Κορυφής) και να ανοίγουν σπασμωδικά και τυφλά τη σχετική συζήτηση με ποικίλους υπολογισμούς, πολιτικούς και οικονομικούς, κλιμακώνοντας τα επίπεδα αβεβαιότητας, ασάφειας και πανικού.
Αν οριστικοποιηθεί ο «Λάθος Χάρτης» τον Ιούνιο, αν το λάθος τραβήξει ως τα άκρα, αν η προσωρινή αναβολή στην επίλυση της κρίσης γίνει απεριόριστη, αν η ευρωζώνη αντέχει πολιτικά να δίνει συνεχώς νέα δάνεια για να πληρωθούν τα παλιά, ξανά και ξανά, τότε μέχρι το 2014 – 2015 το σύνολο σχεδόν του χρέους θα είναι «επίσημο», στα χέρια του ESM και της ΕΚΤ, οι ιδιώτες θα έχουν πληρωθεί και αποχωρήσει και τότε ο διακανονισμός του επίσημου χρέους Φρανκεστάιν βάζει την ευρωζώνη και ιδιαίτερα τη Γερμανία και τη Γαλλία μπροστά σε ένα δραματικό δίλημμα: θα πληρώσουν οι φορολογούμενοι τους ή θα εκδοθεί ευρωομόλογο κάνοντας de facto ένα μεγάλο βήμα στη δημοσιονομική ενοποίηση; Στην τελευταία περίπτωση θα έχει λειτουργήσει ο Νόμος της Αντιστροφής του Νοήματος. Το «λάθος» θα αντιστραφεί στο «σωστό». Όπως αντίθετα το «σωστό», δηλαδή η «αναδιάρθρωση» το ταχύτερο δυνατό μπορεί, αν γίνει τυφλά, να αντιστραφεί σε «λάθος», να πάρει τοξικά χαρακτηριστικά και να προκαλέσει νέους αστάθμητους κινδύνους. Το δίδαγμα είναι ότι δεν υπάρχουν μονόδρομοι και βεβαιότητες, ούτε ο μανιχαϊσμός του «καλό – κακό». Το «επίσημο σενάριο» που έχει εξωπραγματικές προβλέψεις και διατηρεί τη δεδομένη «Παγίδα του Χρέους», αν τραβηχτεί στα άκρα, αν παρατεντωθεί χρονικά η πολιτική της αναβολής απροσδόκητα μπορεί να μας οδηγήσει στην δια της διολισθήσεως μεταμόρφωση όλου του χρέους σε «επίσημο», στη συγκέντρωση του στο ESM (Ταμείο Διάσωσης 2) και σε ένα τελικό πολιτικό διακανονισμό του με έκδοση ευρωομολόγου. Στο τέλος, από σπόντα, θα συναντήσει αυτό που έπρεπε να υπάρχει στην αφετηρία. Η αποτυχία του «επίσημου σεναρίου» μπορεί να αντιστραφεί σε επιτυχία. Ίσως αυτή τη δυνατότητα άρχισαν να διαισθάνονται και κάποιοι επίσημοι κύκλοι της Γερμανίας που κάνουν κωλοτούμπα και αρχίζουν να κάνουν σκέψεις για αναδιάρθρωση πριν το 2013.
Η τέχνη της δημιουργικής καθυστέρησης και της αναβολής της τελικής διευθέτησης θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να εξελιχθεί σε στρατηγική αλλά απαιτεί κι αυτή ισχυρή και αποφασισμένη ηγεσία στην ευρωζώνη και στην Ελλάδα, αντοχή, τελικά αποτελέσματα, τραγική συναίσθηση μιας κοινής μοίρας, μαχόμενη καρτερία καθώς στο κακό που μας βρήκε υπάρχει ένα μεγαλύτερο κακό που έχουμε συμφέρον όλοι να αποφύγουμε.
Τι πιθανότητες έχει αυτή η στρατηγική που είναι αντίθετη με αυτήν που εμείς είχαμε έγκαιρα εισηγηθεί; Τι γνωστοί και κρυφοί κίνδυνοι, πολιτικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί υπάρχουν; Τι απρόβλεπτο πολιτικό ρίσκο μπορεί να προκύψει από τις άλλες χώρες της ευρωζώνης; Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου που μάλλον δεν είχε διαβάσει το «Λάθος Χάρτης» στο Ε, Πρόεδρε! ένιωσε μάλλον ένα θετικό σκίρτημα όταν άκουσε από μένα αυτή την εκδοχή στη σχετική συζήτηση στο ΚΤΕ Οικονομικών την προηγούμενη εβδομάδα.
Σάββατο 16 Απριλίου 2011
Κίνημα των 10: Λιγότεροι βουλευτές
του Νίκου Μουζέλη
- Πάταξη της κομματικοκρατίας. Κατάργηση των εξεταστικών επιτροπών που «Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει». Αντικατάστασή τους από μια πραγματικά ανεξάρτητη και ισχυρή αρχή που θα ελέγχει τα οικονομικά των κομμάτων, το πόθεν έσχες των βουλευτών και τα σκάνδαλα όπου εμπλέκονται πολιτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι.
- Χρηματοδότηση των κομμάτων αποκλειστικά από τον κρατικό προϋπολογισμό, μείωση του αριθμού των βουλευτών (μέχρι 150).
- Οι γενικοί γραμματείς των υπουργείων πρέπει να μην επιλέγονται από την εκάστοτε κυβέρνηση. Πρέπει να είναι μόνιμοι δημόσιοι υπάλληλοι - όπως στην Μ. Βρετανία. Μόνο έτσι επιτυγχάνεται μια στοιχειώδης συνέχεια στον κρατικό μηχανισμό και στη διακυβέρνηση της χώρας.
Οικονομικός χώρος
- Ισχυρότερη και πραγματικά ανεξάρτητη επιτροπή ανταγωνισμού για τη δραστική άμβλυνση του ολιγοπωλιακού χαρακτήρα της ελληνικής οικονομίας.
- Μείωση των γραφειοκρατικών εμποδίων που αποθαρρύνουν τις νέες επενδύσεις. Αποφυγή συνεχούς αλλαγής των κανόνων.
- Οικονομικός έλεγχος των δημοσίων έργων από ξένες εταιρείες που ειδικεύονται σε αυτού του είδους την εποπτεία.
Κοινωνικός χώρος
- Ορθολογικοποίηση και ισχυροποίηση του κράτους πρόνοιας. Όχι γενικευμένες παροχές που ευνοούν τους έχοντες και εντείνουν αντί να αμβλύνουν τις κοινωνικές ανισότητες. Στοχευμένες και γενναιόδωρες παροχές σε αυτούς που τις έχουν πραγματικά ανάγκη.
- Μείωση της ανεργίας με τους ανέργους να προσφέρουν αμειβόμενη κοινωνική εργασία στην κοινότητα.
Πολιτισμικός χώρος
- Δραστική μείωση της δύναμης των κομματικών νεολαιών μέσα στο πανεπιστήμιο.
- Δραστικές αλλαγές στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση με στόχο την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.
*Ο Νίκος Μουζέλης είναι Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο London School of Economics. Έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα (στα αγγλικά και στα ελληνικά) στους χώρους της κοινωνιολογίας των οργανώσεων, της ανάπτυξης, της θρησκείας και της κοινωνικής θεωρία. Το τελευταίο βιβλίο του: Modern and Postmodern Social Theorising: Bridging the Divide, Cambridge University Press, 2008 (δημοσιεύθηκε στα ελληνικά από το Θεμέλιο, 2011).
- Πάταξη της κομματικοκρατίας. Κατάργηση των εξεταστικών επιτροπών που «Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει». Αντικατάστασή τους από μια πραγματικά ανεξάρτητη και ισχυρή αρχή που θα ελέγχει τα οικονομικά των κομμάτων, το πόθεν έσχες των βουλευτών και τα σκάνδαλα όπου εμπλέκονται πολιτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι.
- Χρηματοδότηση των κομμάτων αποκλειστικά από τον κρατικό προϋπολογισμό, μείωση του αριθμού των βουλευτών (μέχρι 150).
- Οι γενικοί γραμματείς των υπουργείων πρέπει να μην επιλέγονται από την εκάστοτε κυβέρνηση. Πρέπει να είναι μόνιμοι δημόσιοι υπάλληλοι - όπως στην Μ. Βρετανία. Μόνο έτσι επιτυγχάνεται μια στοιχειώδης συνέχεια στον κρατικό μηχανισμό και στη διακυβέρνηση της χώρας.
Οικονομικός χώρος
- Ισχυρότερη και πραγματικά ανεξάρτητη επιτροπή ανταγωνισμού για τη δραστική άμβλυνση του ολιγοπωλιακού χαρακτήρα της ελληνικής οικονομίας.
- Μείωση των γραφειοκρατικών εμποδίων που αποθαρρύνουν τις νέες επενδύσεις. Αποφυγή συνεχούς αλλαγής των κανόνων.
- Οικονομικός έλεγχος των δημοσίων έργων από ξένες εταιρείες που ειδικεύονται σε αυτού του είδους την εποπτεία.
Κοινωνικός χώρος
- Ορθολογικοποίηση και ισχυροποίηση του κράτους πρόνοιας. Όχι γενικευμένες παροχές που ευνοούν τους έχοντες και εντείνουν αντί να αμβλύνουν τις κοινωνικές ανισότητες. Στοχευμένες και γενναιόδωρες παροχές σε αυτούς που τις έχουν πραγματικά ανάγκη.
- Μείωση της ανεργίας με τους ανέργους να προσφέρουν αμειβόμενη κοινωνική εργασία στην κοινότητα.
Πολιτισμικός χώρος
- Δραστική μείωση της δύναμης των κομματικών νεολαιών μέσα στο πανεπιστήμιο.
- Δραστικές αλλαγές στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση με στόχο την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.
*Ο Νίκος Μουζέλης είναι Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο London School of Economics. Έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα (στα αγγλικά και στα ελληνικά) στους χώρους της κοινωνιολογίας των οργανώσεων, της ανάπτυξης, της θρησκείας και της κοινωνικής θεωρία. Το τελευταίο βιβλίο του: Modern and Postmodern Social Theorising: Bridging the Divide, Cambridge University Press, 2008 (δημοσιεύθηκε στα ελληνικά από το Θεμέλιο, 2011).
Σάββατο 9 Απριλίου 2011
Μετά το «μαζί τα φάγαμε»
Tου Πασχου Mανδραβελη
Οταν κατέρρευσε ο σοβιετικός ολοκληρωτισμός, πολλοί «σύντροφοι» βρήκαν μια εξήγηση που αθώωνε τον κομμουνισμό και για την αποτυχία του. «Δεν έφταιγε το σύστημα«, είπαν. «Απλώς οι άνθρωποι που εκλήθησαν να το εφαρμόσουν. Αυτοί, ειδικά μετά τον Ιωσήφ Στάλιν, ήταν μαλθακοί, διεφθαρμένοι, νεποτιστές· γενικώς, απείχαν πολύ από τον “ιδανικό κομμουνιστή”, ο οποίος θα μπορούσε να φέρει τον παράδεισο επί της Γης».
Η ίδια ακριβώς συλλογιστική χρησιμοποιείται για να αιτιολογηθεί η κατάρρευση του εγχώριου σοβιετικού συστήματος. Αν το καλοσκεφτούμε, η επικέντρωση της συζήτησης αποκλειστικά στις ευθύνες των πολιτικών δεν είναι παρά η υπόρρητη παραδοχή ότι το σύστημα είναι εντάξει, απλώς δεν βρέθηκαν οι κατάλληλοι πολιτικοί να το υπηρετήσουν. Η μεγαλύτερη απόδειξη είναι ο κλαυθμός και η οργή για τη ρήση του κ. Θεόδωρου Πάγκαλου «μαζί τα φάγαμε». Το γεγονός ότι δεν έγινε καθόλου συζήτηση για το δεύτερο μέρος της κουβέντας του, «στα πλαίσια ενός φαυλοκρατικού συστήματος», το αποδεικνύει.
Φυσικά οι πολιτικοί δεν είναι άμοιροι ευθυνών, ούτε βρίσκονταν εκτός του συστήματος που κατέρρευσε. Μέρος του ήταν και κεντρική θέση κατείχαν. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τα στελέχη της πρώην ΕΣΣΔ. Το σύστημα παρήγαγε τα στελέχη που το εξυπηρετούσε και τα αναπαρήγαγε μέχρι τελικής πτώσεως. Με μία διαφορά όμως: στην ΕΣΣΔ το σύστημα παρήγαγε τα στελέχη μέσα σε κλειστές κάμαρες του κόμματος χωρίς καμιά δημοκρατική νομιμοποίηση. Στην Ελλάδα, μαζί τούς εκλέγαμε.
Το πρόβλημα με αυτόν τον λαϊκισμό περί μοναδικών υπευθύνων δεν είναι μόνον ότι τσουβαλιάζει τα ξερά με τα χλωρά. Η οργή του όχλου στρέφεται και εναντίον πολιτικών που αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν στη σπατάλη, όπως ο κ. Κωστής Χατζηδάκης. Το πρόβλημα είναι ότι η μετάθεση της συζήτησης αποκλειστικώς και γενικώς στους πολιτικούς είναι ότι μένει στο απυρόβλητο το σύστημα, αυτό που παράγει σπάταλους πολιτικούς. Αρκεί να δει κανείς τους πολιτευτές, βουλευτές, υπουργούς, που πιέζουν τώρα για να μη συνενωθεί κανένα σχολείο· να προσέξει πόσοι το παίζουν «φίλοι του λαού» κάθε χωριού για να κρατηθεί ένα γυμνάσιο με 20 μαθητές και 30 καθηγητές.
Είναι οι ίδιοι που υιοθετούν κάθε διεκδίκηση· μπροστάρηδες σε κάθε αγώνα, για να αλιεύσουν ψήφους με τα λεφτά των άλλων. Θα τους ακούσετε να βγάζουν πύρινους λόγους για «το καθήκον της Πολιτείας να κρατήσει ζωντανή κάθε δραστηριότητα του κράτους», ακόμη και αν δεν χρειάζεται. Αυτοί οι «φίλοι του λαού» διέσπειραν στο όνομα του δικαίου των τοπικών κοινωνιών στις πανεπιστημιακές σχολές σε κάθε ραχούλα. Αγωνίστηκαν με νύχια και με δόντια να μη γίνει η παράκαμψη του Μαλιακού· κάνουν ερωτήσεις στη Βουλή για το μέλλον της εφορίας στο τάδε κεφαλοχώρι, για το παράρτημα του ΙΓΜΕ το οποίο απλώς υπάρχει για να απασχολεί μερικές δεκάδες δημοσίων υπαλλήλων· είναι ενάντια στις συνενώσεις των νοσοκομείων· προτιμούν να ρημάζουν οι υποδομές αντί να πουληθούν σε ιδιώτες. Και φυσικά, είναι πάντα υπέρ των προσλήψεων στο Δημόσιο, «για να καταπολεμηθεί ο βραχνάς της ανεργίας» ή «να υπάρξει ανάπτυξη»
Με άλλα λόγια, αν δεν δούμε τη ρίζα του προβλήματος, αν δεν αλλάξουμε το «φαυλοκρατικό σύστημα», θα συνεχίσουμε να «τα τρώμε μαζί». Αλλά σε διαφορετικές μερίδες. Και οι «φίλοι του λαού» αυτό στοχεύουν. Να συνεχιστεί το φαγοπότι, με ψιχία στη βάση και βασιλικές μερίδες στην κορυφή.
Οταν κατέρρευσε ο σοβιετικός ολοκληρωτισμός, πολλοί «σύντροφοι» βρήκαν μια εξήγηση που αθώωνε τον κομμουνισμό και για την αποτυχία του. «Δεν έφταιγε το σύστημα«, είπαν. «Απλώς οι άνθρωποι που εκλήθησαν να το εφαρμόσουν. Αυτοί, ειδικά μετά τον Ιωσήφ Στάλιν, ήταν μαλθακοί, διεφθαρμένοι, νεποτιστές· γενικώς, απείχαν πολύ από τον “ιδανικό κομμουνιστή”, ο οποίος θα μπορούσε να φέρει τον παράδεισο επί της Γης».
Η ίδια ακριβώς συλλογιστική χρησιμοποιείται για να αιτιολογηθεί η κατάρρευση του εγχώριου σοβιετικού συστήματος. Αν το καλοσκεφτούμε, η επικέντρωση της συζήτησης αποκλειστικά στις ευθύνες των πολιτικών δεν είναι παρά η υπόρρητη παραδοχή ότι το σύστημα είναι εντάξει, απλώς δεν βρέθηκαν οι κατάλληλοι πολιτικοί να το υπηρετήσουν. Η μεγαλύτερη απόδειξη είναι ο κλαυθμός και η οργή για τη ρήση του κ. Θεόδωρου Πάγκαλου «μαζί τα φάγαμε». Το γεγονός ότι δεν έγινε καθόλου συζήτηση για το δεύτερο μέρος της κουβέντας του, «στα πλαίσια ενός φαυλοκρατικού συστήματος», το αποδεικνύει.
Φυσικά οι πολιτικοί δεν είναι άμοιροι ευθυνών, ούτε βρίσκονταν εκτός του συστήματος που κατέρρευσε. Μέρος του ήταν και κεντρική θέση κατείχαν. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τα στελέχη της πρώην ΕΣΣΔ. Το σύστημα παρήγαγε τα στελέχη που το εξυπηρετούσε και τα αναπαρήγαγε μέχρι τελικής πτώσεως. Με μία διαφορά όμως: στην ΕΣΣΔ το σύστημα παρήγαγε τα στελέχη μέσα σε κλειστές κάμαρες του κόμματος χωρίς καμιά δημοκρατική νομιμοποίηση. Στην Ελλάδα, μαζί τούς εκλέγαμε.
Το πρόβλημα με αυτόν τον λαϊκισμό περί μοναδικών υπευθύνων δεν είναι μόνον ότι τσουβαλιάζει τα ξερά με τα χλωρά. Η οργή του όχλου στρέφεται και εναντίον πολιτικών που αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν στη σπατάλη, όπως ο κ. Κωστής Χατζηδάκης. Το πρόβλημα είναι ότι η μετάθεση της συζήτησης αποκλειστικώς και γενικώς στους πολιτικούς είναι ότι μένει στο απυρόβλητο το σύστημα, αυτό που παράγει σπάταλους πολιτικούς. Αρκεί να δει κανείς τους πολιτευτές, βουλευτές, υπουργούς, που πιέζουν τώρα για να μη συνενωθεί κανένα σχολείο· να προσέξει πόσοι το παίζουν «φίλοι του λαού» κάθε χωριού για να κρατηθεί ένα γυμνάσιο με 20 μαθητές και 30 καθηγητές.
Είναι οι ίδιοι που υιοθετούν κάθε διεκδίκηση· μπροστάρηδες σε κάθε αγώνα, για να αλιεύσουν ψήφους με τα λεφτά των άλλων. Θα τους ακούσετε να βγάζουν πύρινους λόγους για «το καθήκον της Πολιτείας να κρατήσει ζωντανή κάθε δραστηριότητα του κράτους», ακόμη και αν δεν χρειάζεται. Αυτοί οι «φίλοι του λαού» διέσπειραν στο όνομα του δικαίου των τοπικών κοινωνιών στις πανεπιστημιακές σχολές σε κάθε ραχούλα. Αγωνίστηκαν με νύχια και με δόντια να μη γίνει η παράκαμψη του Μαλιακού· κάνουν ερωτήσεις στη Βουλή για το μέλλον της εφορίας στο τάδε κεφαλοχώρι, για το παράρτημα του ΙΓΜΕ το οποίο απλώς υπάρχει για να απασχολεί μερικές δεκάδες δημοσίων υπαλλήλων· είναι ενάντια στις συνενώσεις των νοσοκομείων· προτιμούν να ρημάζουν οι υποδομές αντί να πουληθούν σε ιδιώτες. Και φυσικά, είναι πάντα υπέρ των προσλήψεων στο Δημόσιο, «για να καταπολεμηθεί ο βραχνάς της ανεργίας» ή «να υπάρξει ανάπτυξη»
Με άλλα λόγια, αν δεν δούμε τη ρίζα του προβλήματος, αν δεν αλλάξουμε το «φαυλοκρατικό σύστημα», θα συνεχίσουμε να «τα τρώμε μαζί». Αλλά σε διαφορετικές μερίδες. Και οι «φίλοι του λαού» αυτό στοχεύουν. Να συνεχιστεί το φαγοπότι, με ψιχία στη βάση και βασιλικές μερίδες στην κορυφή.
Παρασκευή 8 Απριλίου 2011
H Πόλη που ερωτεύτηκα με την πρώτη ματιά.
Στην πρώτη ερώτηση, υποδοχή, σ’ εκείνους τους νέους μαυριδερούς συμμαθητές μου που είχαν φτάσει άξαφνα στο μέσον της χρονιάς, με κοντοκουρεμένα κεφαλάκια, και με την παράκληση, διαταγή της δασκάλας μας: «Να τους αγαπάτε και να τους προσέχετε γιατί έρχονται απ’ τη Κωνσταντινούπολη», στην πρώτη λοιπόν εκείνη αφελή ερώτηση στους δυο συμμαθητές μου με τα παχιά Λ, και την ιδιότυπη χρήση των αντωνυμιών (με είπε, τον είπα, δεν με λες κ.λ.π.), τους συμμαθητές μου, που τον πρώτο καιρό έμοιαζαν τόσο μπερδεμένοι και χαμένοι.
Οι «Τούρκοι», όπως συνήθιζαν να τους φωνάζουν, αστειευόμενοι οι ζωηρότεροι της τάξης μου, «οι Τούρκοι» που όμως μίλαγαν ελληνικά, έκαναν τον σταυρό τους και τις μανάδες τους έλεγαν «Γραμματική», και «Αθηνά».
Είναι όμορφη η Κωνσταντινούπολη;
Στο άκουσμα της λέξης «Κωνσταντινούπολη», λοιπόν, αντανακλαστικά άρχισαν να υγραίνονται οι μύτες, να κοκκινίζουν και να τρέχουν τα μάτια.
Εκείνη η αντίδραση, που εμπλουτίστηκε από ανάλογες, όλων των ενήλικων γειτόνων μου, στην προσφυγική γειτονιά που μεγάλωσα, και οι διηγήσεις τους ανάμεσα σε αναφιλητά, ποτισμένα μαντήλια, και βουβά, πελιδνά πρόσωπα, με έκαναν να αρνούμαι να ταξιδέψω σαν τουρίστας στην «Πόλη», και μάλιστα επιπροσθέτως με το κατηγορηματικό και τελεσίδικο «Εγώ ποτέ»…
Το ίδιο μου συνέβη πολλά χρόνια αργότερα, όταν βρέθηκα στην πράσινη γραμμή στη Λευκωσία, λίγα μέτρα πριν το φυλάκιο που επέτρεπε την είσοδο στα κατεχόμενα με το διαβατήριο στο χέρι, με την ελκυστικότατη προοπτική να δεις από κοντά τον περίκλειστο καταπατημένο τόπο, έστω και σαν τουρίστας, μα τη συνείδηση πώς έτσι τους νομιμοποιώ, το ίδιο είπα και τότε, «εγώ ποτέ» , και δεν επισκέφθηκα εκείνα τα χώματα, όταν στο μυαλό μου ήρθε η εισβολή και τα επακόλουθά της κι εκείνο το σηματάκι με τη ματωμένη Κύπρο και το γνωστό «δεν ξεχνώ». Και έτσι πρόσθεσα… «εγώ ποτέ… δεν ξεχνώ».
Μόνο που η ζωή σου διδάσκει, ποτέ μην λες ποτέ, και ένα ταχύρρυθμο μάθημα. Ήταν η απόφασή μου να συμμετάσχω σε μια ταινία για την Πόλη, που όμως περιλάμβανε και γυρίσματα εκεί, στην Βασιλεύουσα «την Πολίτικη Κουζίνα». Υποδυόμουν έναν Κωνσταντινουπολίτη καπετάνιο που γύριζε στη πατρίδα, με το καράβι του…
Χειμωνιάτικα, με βροχές στην Ελλάδα και χιονιά στη Πόλη, ταξίδεψα αεροπορικώς για τα ολιγοήμερα γυρίσματα στο Βόσπορο. Καθόμουν στο παράθυρο του αεροπλάνου και με αγωνία περίμενα να εμφανιστεί η εικόνα αυτής της μυθικής για την παιδική μου ηλικία και όχι μόνον Πόλης, απ’ την οποία κι εγώ είχα μακρινή καταγωγή. Μάταια, όλα τα σκέπαζε ένα λευκό πέπλο, ώσπου βρέθηκα στο έδαφος, από κει σ’ ένα αυτοκίνητο που έτρεχε μέσα στη χιονοθύελλα για να προλάβει το πλοιάριο που θα με μετέφερε στα νερά του Βόσπορου για το γύρισμα.
Ξέχασα την αγωνία μου, από την πυρετώδη ετοιμασία του πλάνου σε δύσκολες καιρικές συνθήκες, ένα κοντινό του καπετάνιου, εμένα δηλαδή που από τη γέφυρα αντικρίζει την πατρίδα του μετά από χρόνια…
Μέχρι εκείνο το «Μοτέρ πάμε…» δεν είχα βγει έξω να δω το θέαμα, μα με το σύνθημα, το πλοίο, γύρισε προς την κατεύθυνση της Πόλης και αργά, εν μέσω χιονοθύελλας, βγήκα έξω, ακούμπησα την κουπαστή κι αντίκρισα… την Αγιά Σοφιά να ξεπροβάλλει μέσα απ’ το λευκό, και δεξιά κι αριστερά της να κρέμεται εκείνη η πόλη που κάποτε ήταν και οι δικές μου ρίζες, οι δικοί μου παππούδες κι ένιωσα κι εγώ εκείνο το κάψιμο στο στομάχι, και στα μάτια, που είχαν νιώσει και οι συμμαθητές μου.
Αμέσως ένιωσα γιατί ο πατέρας του φίλου μου απ’ την Πόλη, δεν μίλαγε ποτέ για την πατρίδα του, όσες φορές κι αν τον είχα ρωτήσει, τότε κατάλαβα εκείνο τον αμανέ που τραγούδαγε η κυρά Ντομινίκη μέχρι τα βαθιά της γεράματα με τη βραχνή της φωνή, τότε κατάλαβα, τον κυρ Μπανάνη, που μου λέγε για τους κήπους, τα τριαντάφυλλα της αυλής του, «εκεί στο Πέραν που στον κόσμο άλλα δεν έχει», τότε και ‘γω γύρισα και κοίταξα τον Τούρκο κάμεραμαν και αμέσως μετά το σύνθημα πως το πλάνο τελείωσε, του είπα «αυτή η πόλη είναι η δική μου πόλη».
Άσπρισε, γιατί κατάλαβε αμέσως που το πήγαινα, και με σταθερότητα, μου απάντησε κόβοντας με το Ασιατικό του βλέμμα. «Αυτή η πόλη είναι η δική μου πόλη».
Μείναμε να αναμετράμε ο ένας τον άλλο μέχρι να ακούσουμε το σύνθημα για την επανάληψη του πλάνου, και οι δυο μας ήμασταν ανυποχώρητοι, μέχρι που μου πρότεινε το χέρι, χαμογέλασε, με το χαμόγελο του παίχτη που παίζει εντός έδρας, και πρόσθεσε… «Αυτή, η πόλη, είναι και των δυο μας. Η κοινή μας πόλη καρντάς, ταμάμ»
Γύρισα και κοίταξα ξανά εκείνη την πόλη που είχα ερωτευτεί με την πρώτη ματιά κι έμεινα εκεί σιωπηλός…
Οι «Τούρκοι», όπως συνήθιζαν να τους φωνάζουν, αστειευόμενοι οι ζωηρότεροι της τάξης μου, «οι Τούρκοι» που όμως μίλαγαν ελληνικά, έκαναν τον σταυρό τους και τις μανάδες τους έλεγαν «Γραμματική», και «Αθηνά».
Είναι όμορφη η Κωνσταντινούπολη;
Στο άκουσμα της λέξης «Κωνσταντινούπολη», λοιπόν, αντανακλαστικά άρχισαν να υγραίνονται οι μύτες, να κοκκινίζουν και να τρέχουν τα μάτια.
Εκείνη η αντίδραση, που εμπλουτίστηκε από ανάλογες, όλων των ενήλικων γειτόνων μου, στην προσφυγική γειτονιά που μεγάλωσα, και οι διηγήσεις τους ανάμεσα σε αναφιλητά, ποτισμένα μαντήλια, και βουβά, πελιδνά πρόσωπα, με έκαναν να αρνούμαι να ταξιδέψω σαν τουρίστας στην «Πόλη», και μάλιστα επιπροσθέτως με το κατηγορηματικό και τελεσίδικο «Εγώ ποτέ»…
Το ίδιο μου συνέβη πολλά χρόνια αργότερα, όταν βρέθηκα στην πράσινη γραμμή στη Λευκωσία, λίγα μέτρα πριν το φυλάκιο που επέτρεπε την είσοδο στα κατεχόμενα με το διαβατήριο στο χέρι, με την ελκυστικότατη προοπτική να δεις από κοντά τον περίκλειστο καταπατημένο τόπο, έστω και σαν τουρίστας, μα τη συνείδηση πώς έτσι τους νομιμοποιώ, το ίδιο είπα και τότε, «εγώ ποτέ» , και δεν επισκέφθηκα εκείνα τα χώματα, όταν στο μυαλό μου ήρθε η εισβολή και τα επακόλουθά της κι εκείνο το σηματάκι με τη ματωμένη Κύπρο και το γνωστό «δεν ξεχνώ». Και έτσι πρόσθεσα… «εγώ ποτέ… δεν ξεχνώ».
Μόνο που η ζωή σου διδάσκει, ποτέ μην λες ποτέ, και ένα ταχύρρυθμο μάθημα. Ήταν η απόφασή μου να συμμετάσχω σε μια ταινία για την Πόλη, που όμως περιλάμβανε και γυρίσματα εκεί, στην Βασιλεύουσα «την Πολίτικη Κουζίνα». Υποδυόμουν έναν Κωνσταντινουπολίτη καπετάνιο που γύριζε στη πατρίδα, με το καράβι του…
Χειμωνιάτικα, με βροχές στην Ελλάδα και χιονιά στη Πόλη, ταξίδεψα αεροπορικώς για τα ολιγοήμερα γυρίσματα στο Βόσπορο. Καθόμουν στο παράθυρο του αεροπλάνου και με αγωνία περίμενα να εμφανιστεί η εικόνα αυτής της μυθικής για την παιδική μου ηλικία και όχι μόνον Πόλης, απ’ την οποία κι εγώ είχα μακρινή καταγωγή. Μάταια, όλα τα σκέπαζε ένα λευκό πέπλο, ώσπου βρέθηκα στο έδαφος, από κει σ’ ένα αυτοκίνητο που έτρεχε μέσα στη χιονοθύελλα για να προλάβει το πλοιάριο που θα με μετέφερε στα νερά του Βόσπορου για το γύρισμα.
Ξέχασα την αγωνία μου, από την πυρετώδη ετοιμασία του πλάνου σε δύσκολες καιρικές συνθήκες, ένα κοντινό του καπετάνιου, εμένα δηλαδή που από τη γέφυρα αντικρίζει την πατρίδα του μετά από χρόνια…
Μέχρι εκείνο το «Μοτέρ πάμε…» δεν είχα βγει έξω να δω το θέαμα, μα με το σύνθημα, το πλοίο, γύρισε προς την κατεύθυνση της Πόλης και αργά, εν μέσω χιονοθύελλας, βγήκα έξω, ακούμπησα την κουπαστή κι αντίκρισα… την Αγιά Σοφιά να ξεπροβάλλει μέσα απ’ το λευκό, και δεξιά κι αριστερά της να κρέμεται εκείνη η πόλη που κάποτε ήταν και οι δικές μου ρίζες, οι δικοί μου παππούδες κι ένιωσα κι εγώ εκείνο το κάψιμο στο στομάχι, και στα μάτια, που είχαν νιώσει και οι συμμαθητές μου.
Αμέσως ένιωσα γιατί ο πατέρας του φίλου μου απ’ την Πόλη, δεν μίλαγε ποτέ για την πατρίδα του, όσες φορές κι αν τον είχα ρωτήσει, τότε κατάλαβα εκείνο τον αμανέ που τραγούδαγε η κυρά Ντομινίκη μέχρι τα βαθιά της γεράματα με τη βραχνή της φωνή, τότε κατάλαβα, τον κυρ Μπανάνη, που μου λέγε για τους κήπους, τα τριαντάφυλλα της αυλής του, «εκεί στο Πέραν που στον κόσμο άλλα δεν έχει», τότε και ‘γω γύρισα και κοίταξα τον Τούρκο κάμεραμαν και αμέσως μετά το σύνθημα πως το πλάνο τελείωσε, του είπα «αυτή η πόλη είναι η δική μου πόλη».
Άσπρισε, γιατί κατάλαβε αμέσως που το πήγαινα, και με σταθερότητα, μου απάντησε κόβοντας με το Ασιατικό του βλέμμα. «Αυτή η πόλη είναι η δική μου πόλη».
Μείναμε να αναμετράμε ο ένας τον άλλο μέχρι να ακούσουμε το σύνθημα για την επανάληψη του πλάνου, και οι δυο μας ήμασταν ανυποχώρητοι, μέχρι που μου πρότεινε το χέρι, χαμογέλασε, με το χαμόγελο του παίχτη που παίζει εντός έδρας, και πρόσθεσε… «Αυτή, η πόλη, είναι και των δυο μας. Η κοινή μας πόλη καρντάς, ταμάμ»
Γύρισα και κοίταξα ξανά εκείνη την πόλη που είχα ερωτευτεί με την πρώτη ματιά κι έμεινα εκεί σιωπηλός…
ΕΣΥ ΠΟΥ ΗΣΟΥΝ???
> Έχω βουλιάξει κι εγώ μές τη
> συλλογική κατήφεια, μες την
> κατάθλιψη...
> Φοβάμαι, ανησυχώ, θλίβομαι,
> αναρωτιέμαι για το μέλλον των
> παιδιών μου, για το γκρέμισμα των
> ονείρων μου και των μακροχρόνιων
> προσπαθειών μου...
>
> Αλλά ακόμα και αυτά καλύπτονται
> από την βαθιά μου οργή...
> Πού ήμουν όλα αυτά τα χρόνια
> εγώ;
> Πού ήσουν όλα αυτά τα χρόνια εσύ,
> εαυτέ μου;
>
> Πού ήσουν όταν μας κορόιδευαν,
> μας ξεπουλούσαν, μας πέταγαν τα
> πλαστικά όνειρα στη μούρη κι εσύ
> τα κυνηγούσες;
>
> Πού ήσουν όταν ο γιατρός σού
> ζητούσε το φακελάκι για να σε
> κάνει καλά και αντί να τον
> καταγγείλεις τον πούστη, τον
> πλήρωνες αποκαλώντας τον "γιατρέ
> μου"
>
> Πού ήσουν όταν έβλεπες τους
> μεγαλοδικηγόρους να γίνονται
> μοντελάκια ζωής στην τηλεόραση
> και να κόπτονται για το κοινό
> καλό και το δίκαιο, δηλώνοντας
> 10,000 ευρώ εισόδημα... "Πόσο καλά τα
> λέει ο πούστης..." έλεγες
>
> Πού ήσουν όταν έδινες το μπαξίσι
> στην πολεοδομία αντί να του
> δώσεις γροθιά στη μούρη του
> καργιόλη αλλά μετά δεν θα
> έβγαινε η άδεια της πολυπόθητης
> οικοδομής, μικρό λαμόγιο
> ελληνάρα...
>
> Το σάλιο σου γαργάρα και έδινες
> τη μιζούλα στον πολεοδόμο, στον
> ΙΚΑτζή που σου έκανε τον έλεγχο
> στην επιχειρησούλα σου, στον
> εφοριακό που ανακάλυψε τις δικές
> σου λαμογιές... Κάλλιο να
> πληρώσεις 10 σε αυτόν παρά 50 στο
> κράτος.
>
> Πού ήσουν όταν έτρεχες στα
> γραφεία των βουλευτών για να
> τους παρακαλέσεις να βολέψουν το
> σπλάχνο σου, το άχρηστο σπλάχνο
> σου, που δεν κατάφερε να κάνει
> τίποτα περισσότερο στη ζωούλα
> του από το να γλύφει
> κατουρημένες ποδιές και
> βρώμικους κώλους...
>
> Πού ήσουν όταν ανταγωνιζόσουν
> στις συγκεντρώσεις των προβάτων
> (ωπ! κομμάτων ήθελα να πω), με τους
> λοιπούς "συντρόφους" για το ποιος
> θα σηκώσει τη μεγαλύτερη
> σημαία...
>
> Πού ήσουν όταν
> ξελαρυγγιαζόσουν, λαμόγιο, για
> το δίκαιο του λαού, πηδώντας πάνω
> κάτω μόλις έβλεπες φακό για να
> σιγουρευτείς ότι θα σε δει ο
> πολιτευτής που θα σε βάλει
> εποχιακό, συμβασιούχο στο δήμο...
> άλλος ένας στην πλάτη των
> υπολοίπων που θα καθαρίζει
> φασόλια στο οκτάωρό του (όχι ρε!!!
> Πλέον μπαίνεις στο φέισμπουκ,
> έχεις εξελιχθεί)
>
> Πού ήσουν μικρομέγαλε
> επιχειρηματία όταν μαγείρευες
> τα δικά σου βιβλία για να
> πληρώσεις λιγότερα, για να
> πάρεις το τέρας SUV που θα κάλυπτε
> τη μικροτσούτσουνη ύπαρξή σου με
> το μέγεθός του...
>
> Πού ήσουν μαντάμ Σουσού όταν
> γελούσες σαν ηλιθία στη δασκάλα
> του παιδιού σου, που μαλακίες
> έμαθε, μαλακίες το μαθαίνει, όταν
> αναγνώριζες τις μαλακίες που
> κάνουν στο παιδί, αλλά πού να
> τρέχεις τώρα έχεις κι άλλες
> δουλειές...
>
> 'Αλλωστε το παιδί θα το
> στείλουμε στο Λονδίνο να
> σπουδάσει... εκεί θα καλυφθούν
> όλες οι ανεπάρκειες του δικού
> μας εκπαιδευτικού συστήματος...
>
> Πού ήσουν συνδικαλιστή της
> πλάκας και του ελέους όταν με τη
> δύναμη που σου δίνει το ότι
> βολεύτηκες σε μια γαμημένη
> δημόσια επιχείρηση, κατέβαζες
> τους διακόπτες μιας ολόκληρης
> χώρας, δημιουργώντας τόσα
> προβλήματα, ίσα για να
> διαμαρτυρηθείς / εκβιάσεις για
> τα δικά σου μικροσυμφέροντα...
>
> Πού ήσουν όταν το ελληνικό
> όνειρο έσκασε μύτη; αγόραζες
> πορτοκαλιές εφημερίδες, λαμόγιο,
> και έπαιζες χρηματιστήριο λες
> και είναι λοτταρία...
>
> Πού ήσουν όταν εταιρείες
> ανύπαρκτες, με ένα γραφειάκι 2χ3
> και 1 άτομο προσωπικό, χτύπαγαν
> λίμιτ απ κάθε μέρα...
>
> Πού ήσουν όταν έπαιρνες
> μετοχοδάνεια και υποθήκευες τα
> χωραφάκια του παππού,
> πιστεύοντας ότι θα γίνεις
> πλούσιος σε ένα μήνα (και πολύ
> λέω)...
>
> Πού ήσουν όταν το χέρι σου
> πετάει τα σκουπίδια, δεξιά και
> αριστερά μέσα στο δάσος, όταν
> γεμίζεις τις παραλίες
> αποτσίγαρα και πλαστικά ποτήρια
> φραπέ (όχι φραπέ ρε πια, φρέντο
> έλεος, πού ζεις;)
>
> Πού ήσουν όταν το παιδί σου
> ουρλιάζει στο αυτί του διπλανού,
> αδιαφορώντας για την ύπαρξή του
> (όλοι να καούν ρε, εγώ θα φάω τα
> κεφτεδάκια μου και είμαι μια
> χαρά... γκρααααααου)
>
> Πού ήσουν όταν έβλεπες τα
> σκάνδαλα να σκάνε το ένα μετά το
> άλλο...όταν οι θρησκευτικοί
> "άρχοντες" αποδεικνύονταν
> κοσμικότεροι των κοσμικών
> απατεώνων σταμάτησες να
> παντρεύεσαι, να βαφτίζεις, να
> συμμετέχεις στα κοινά της
> εκκλησίας προς ένδειξη της
> αηδίας σου; σιγά ρε.. όπου γάμος
> και χαρά η Βασίλω πρώτη...
>
> Πού ήσουν όταν η χώρα σου
> καιγόταν απ' άκρη σε άκρη... πού
> ήσουν όταν λίγο έλειψε να χαθεί η
> Ολυμπία, πήρες το τριχίλιαρο,
> πρόβατο, και έσκασες...
> τουμπεκί ψιλοκομμένο... και ναι !
> τους ξαναψήφισες.. ξανά και ξανά
> και ξανά...
>
> Πού ήσουν όταν τα ροζ
> πλημμύρισαν τη ζωή σου... έσκυψες
> κι εσύ στην κλειδαρότρυπα αυτό
> έκανες.. τι είπε, τι έκανε, πήρε
> καλά την πίπα; και για το πάπλωμα
> κουβέντα κανείς... για την
> ταμπακέρα σιωπή...
>
> Όλοι βολεμένοι στον μικρόκοσμό
> τους.. .ποιος θα έχει την πιο
> μεγάλη τζιπούκλα, την πιο γαμάτη
> γκόμενα, την πιο σικ γυναίκα, τα
> πιο όμορφα παιδιά... τις πιο καλές
> σπουδές, το πιο γαμάτο σπίτι, το
> πιο μεγάλο τζάκι, το πιο άνετο
> σαλόνι, το πιο βαθύ καναπέ, την
> πιο μεγάλη πλασμα(τική)
> τηλεόραση, το πιο σύγχρονο
> ηχοσύστημα... τις πιο σικάτες
> διακοπές, τις πιο χλιδάτες
> αποδράσεις, τις πιο γκλαμουράτες
> εξόδους...
>
> Και δανειζόσουν λαμόγιο,
> δανειζόσουν... όχι χρήμα... χρόνο
> δανειζόσουν...
> Και απλά ο χρόνος τέλειωσε...
> κάποτε θα ερχόταν η ώρα...
> νομοτελειακό είναι....
>
> Τώρα μη φωνάζεις, λαμόγιο,
> απατεωνίσκε... αποδέξου το και μη
> φωνάζεις...
> Γιατί ΦΤΑΙΣ για ΟΛΑ...
> ΕΣΥ ΦΤΑΙΣ...
> ΕΓΩ ΦΤΑΙΩ...
> ΟΛΟΙ ΜΑΣ ΦΤΑΙΜΕ .
>
> Καιρός είναι να κάνουμε μια καλή
> αυτοκριτική... να πούμε εγώ φταίω
> και να δούμε πώς θα καθαρίσουμε .
> τα σκατά που ΕΜΕΙΣ
> ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΑΜΕ... που εμείς
> ΑΦΗΣΑΜΕ ΝΑ ΜΑΣ ΠΝΙΞΟΥΝ...
>
> Σταμάτα λοιπόν τις κορώνες,
> κατέβασε τους τόνους της
> "δίκαιης αγανάκτησής"
> σου & σκέψου τη δική σου
> συμμετοχή, τα δικά σου λάθη...
>
> Εσύ . εγώ . όλοι μας .
>
> ΕΛΛΗΝΑΡΑ ε ΕΛΛΗΝΑΡΑ!!!!!!!
> συλλογική κατήφεια, μες την
> κατάθλιψη...
> Φοβάμαι, ανησυχώ, θλίβομαι,
> αναρωτιέμαι για το μέλλον των
> παιδιών μου, για το γκρέμισμα των
> ονείρων μου και των μακροχρόνιων
> προσπαθειών μου...
>
> Αλλά ακόμα και αυτά καλύπτονται
> από την βαθιά μου οργή...
> Πού ήμουν όλα αυτά τα χρόνια
> εγώ;
> Πού ήσουν όλα αυτά τα χρόνια εσύ,
> εαυτέ μου;
>
> Πού ήσουν όταν μας κορόιδευαν,
> μας ξεπουλούσαν, μας πέταγαν τα
> πλαστικά όνειρα στη μούρη κι εσύ
> τα κυνηγούσες;
>
> Πού ήσουν όταν ο γιατρός σού
> ζητούσε το φακελάκι για να σε
> κάνει καλά και αντί να τον
> καταγγείλεις τον πούστη, τον
> πλήρωνες αποκαλώντας τον "γιατρέ
> μου"
>
> Πού ήσουν όταν έβλεπες τους
> μεγαλοδικηγόρους να γίνονται
> μοντελάκια ζωής στην τηλεόραση
> και να κόπτονται για το κοινό
> καλό και το δίκαιο, δηλώνοντας
> 10,000 ευρώ εισόδημα... "Πόσο καλά τα
> λέει ο πούστης..." έλεγες
>
> Πού ήσουν όταν έδινες το μπαξίσι
> στην πολεοδομία αντί να του
> δώσεις γροθιά στη μούρη του
> καργιόλη αλλά μετά δεν θα
> έβγαινε η άδεια της πολυπόθητης
> οικοδομής, μικρό λαμόγιο
> ελληνάρα...
>
> Το σάλιο σου γαργάρα και έδινες
> τη μιζούλα στον πολεοδόμο, στον
> ΙΚΑτζή που σου έκανε τον έλεγχο
> στην επιχειρησούλα σου, στον
> εφοριακό που ανακάλυψε τις δικές
> σου λαμογιές... Κάλλιο να
> πληρώσεις 10 σε αυτόν παρά 50 στο
> κράτος.
>
> Πού ήσουν όταν έτρεχες στα
> γραφεία των βουλευτών για να
> τους παρακαλέσεις να βολέψουν το
> σπλάχνο σου, το άχρηστο σπλάχνο
> σου, που δεν κατάφερε να κάνει
> τίποτα περισσότερο στη ζωούλα
> του από το να γλύφει
> κατουρημένες ποδιές και
> βρώμικους κώλους...
>
> Πού ήσουν όταν ανταγωνιζόσουν
> στις συγκεντρώσεις των προβάτων
> (ωπ! κομμάτων ήθελα να πω), με τους
> λοιπούς "συντρόφους" για το ποιος
> θα σηκώσει τη μεγαλύτερη
> σημαία...
>
> Πού ήσουν όταν
> ξελαρυγγιαζόσουν, λαμόγιο, για
> το δίκαιο του λαού, πηδώντας πάνω
> κάτω μόλις έβλεπες φακό για να
> σιγουρευτείς ότι θα σε δει ο
> πολιτευτής που θα σε βάλει
> εποχιακό, συμβασιούχο στο δήμο...
> άλλος ένας στην πλάτη των
> υπολοίπων που θα καθαρίζει
> φασόλια στο οκτάωρό του (όχι ρε!!!
> Πλέον μπαίνεις στο φέισμπουκ,
> έχεις εξελιχθεί)
>
> Πού ήσουν μικρομέγαλε
> επιχειρηματία όταν μαγείρευες
> τα δικά σου βιβλία για να
> πληρώσεις λιγότερα, για να
> πάρεις το τέρας SUV που θα κάλυπτε
> τη μικροτσούτσουνη ύπαρξή σου με
> το μέγεθός του...
>
> Πού ήσουν μαντάμ Σουσού όταν
> γελούσες σαν ηλιθία στη δασκάλα
> του παιδιού σου, που μαλακίες
> έμαθε, μαλακίες το μαθαίνει, όταν
> αναγνώριζες τις μαλακίες που
> κάνουν στο παιδί, αλλά πού να
> τρέχεις τώρα έχεις κι άλλες
> δουλειές...
>
> 'Αλλωστε το παιδί θα το
> στείλουμε στο Λονδίνο να
> σπουδάσει... εκεί θα καλυφθούν
> όλες οι ανεπάρκειες του δικού
> μας εκπαιδευτικού συστήματος...
>
> Πού ήσουν συνδικαλιστή της
> πλάκας και του ελέους όταν με τη
> δύναμη που σου δίνει το ότι
> βολεύτηκες σε μια γαμημένη
> δημόσια επιχείρηση, κατέβαζες
> τους διακόπτες μιας ολόκληρης
> χώρας, δημιουργώντας τόσα
> προβλήματα, ίσα για να
> διαμαρτυρηθείς / εκβιάσεις για
> τα δικά σου μικροσυμφέροντα...
>
> Πού ήσουν όταν το ελληνικό
> όνειρο έσκασε μύτη; αγόραζες
> πορτοκαλιές εφημερίδες, λαμόγιο,
> και έπαιζες χρηματιστήριο λες
> και είναι λοτταρία...
>
> Πού ήσουν όταν εταιρείες
> ανύπαρκτες, με ένα γραφειάκι 2χ3
> και 1 άτομο προσωπικό, χτύπαγαν
> λίμιτ απ κάθε μέρα...
>
> Πού ήσουν όταν έπαιρνες
> μετοχοδάνεια και υποθήκευες τα
> χωραφάκια του παππού,
> πιστεύοντας ότι θα γίνεις
> πλούσιος σε ένα μήνα (και πολύ
> λέω)...
>
> Πού ήσουν όταν το χέρι σου
> πετάει τα σκουπίδια, δεξιά και
> αριστερά μέσα στο δάσος, όταν
> γεμίζεις τις παραλίες
> αποτσίγαρα και πλαστικά ποτήρια
> φραπέ (όχι φραπέ ρε πια, φρέντο
> έλεος, πού ζεις;)
>
> Πού ήσουν όταν το παιδί σου
> ουρλιάζει στο αυτί του διπλανού,
> αδιαφορώντας για την ύπαρξή του
> (όλοι να καούν ρε, εγώ θα φάω τα
> κεφτεδάκια μου και είμαι μια
> χαρά... γκρααααααου)
>
> Πού ήσουν όταν έβλεπες τα
> σκάνδαλα να σκάνε το ένα μετά το
> άλλο...όταν οι θρησκευτικοί
> "άρχοντες" αποδεικνύονταν
> κοσμικότεροι των κοσμικών
> απατεώνων σταμάτησες να
> παντρεύεσαι, να βαφτίζεις, να
> συμμετέχεις στα κοινά της
> εκκλησίας προς ένδειξη της
> αηδίας σου; σιγά ρε.. όπου γάμος
> και χαρά η Βασίλω πρώτη...
>
> Πού ήσουν όταν η χώρα σου
> καιγόταν απ' άκρη σε άκρη... πού
> ήσουν όταν λίγο έλειψε να χαθεί η
> Ολυμπία, πήρες το τριχίλιαρο,
> πρόβατο, και έσκασες...
> τουμπεκί ψιλοκομμένο... και ναι !
> τους ξαναψήφισες.. ξανά και ξανά
> και ξανά...
>
> Πού ήσουν όταν τα ροζ
> πλημμύρισαν τη ζωή σου... έσκυψες
> κι εσύ στην κλειδαρότρυπα αυτό
> έκανες.. τι είπε, τι έκανε, πήρε
> καλά την πίπα; και για το πάπλωμα
> κουβέντα κανείς... για την
> ταμπακέρα σιωπή...
>
> Όλοι βολεμένοι στον μικρόκοσμό
> τους.. .ποιος θα έχει την πιο
> μεγάλη τζιπούκλα, την πιο γαμάτη
> γκόμενα, την πιο σικ γυναίκα, τα
> πιο όμορφα παιδιά... τις πιο καλές
> σπουδές, το πιο γαμάτο σπίτι, το
> πιο μεγάλο τζάκι, το πιο άνετο
> σαλόνι, το πιο βαθύ καναπέ, την
> πιο μεγάλη πλασμα(τική)
> τηλεόραση, το πιο σύγχρονο
> ηχοσύστημα... τις πιο σικάτες
> διακοπές, τις πιο χλιδάτες
> αποδράσεις, τις πιο γκλαμουράτες
> εξόδους...
>
> Και δανειζόσουν λαμόγιο,
> δανειζόσουν... όχι χρήμα... χρόνο
> δανειζόσουν...
> Και απλά ο χρόνος τέλειωσε...
> κάποτε θα ερχόταν η ώρα...
> νομοτελειακό είναι....
>
> Τώρα μη φωνάζεις, λαμόγιο,
> απατεωνίσκε... αποδέξου το και μη
> φωνάζεις...
> Γιατί ΦΤΑΙΣ για ΟΛΑ...
> ΕΣΥ ΦΤΑΙΣ...
> ΕΓΩ ΦΤΑΙΩ...
> ΟΛΟΙ ΜΑΣ ΦΤΑΙΜΕ .
>
> Καιρός είναι να κάνουμε μια καλή
> αυτοκριτική... να πούμε εγώ φταίω
> και να δούμε πώς θα καθαρίσουμε .
> τα σκατά που ΕΜΕΙΣ
> ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΑΜΕ... που εμείς
> ΑΦΗΣΑΜΕ ΝΑ ΜΑΣ ΠΝΙΞΟΥΝ...
>
> Σταμάτα λοιπόν τις κορώνες,
> κατέβασε τους τόνους της
> "δίκαιης αγανάκτησής"
> σου & σκέψου τη δική σου
> συμμετοχή, τα δικά σου λάθη...
>
> Εσύ . εγώ . όλοι μας .
>
> ΕΛΛΗΝΑΡΑ ε ΕΛΛΗΝΑΡΑ!!!!!!!
Δευτέρα 4 Απριλίου 2011
Εμείς τι κάνουμε;
Εμείς τι κάνουμε;
του Γιάνη Βαρουφάκη 04/04/2011
Ένα χρόνο τώρα επιμένω από αυτές τις (ιστο)σελίδες ότι η Κρίση είναι ευρωπαϊκή και δεν επιδέχεται λύσης που να μην αντιμετωπίζει ταυτόχρονα, και σε κεντρικό ευρωπαϊκό επίπεδο, την τριπλή κρίση: του τραπεζικού τομέα, του δημόσιου χρέους και της κατάρρευσης των παραγωγικών επενδύσεων στην ευρωζώνη. Πράγματι, σας έχω κουράσει με μια σχεδόν έμμονη ιδέα για το πως θα μπορούσε να μοιάζει μια τέτοια ευρωπαϊκή λύση, επιμένοντας (σαν χαλασμένος δίσκος βινυλίου) ότι χωρίς τέτοια συνολική λύση ούτε η Ελλάδα θα ανακάμψει ούτε η ευρωζώνη θα επιβιώσει.
Για μήνες τώρα, λέω αυτό το ποιηματάκι μου. Και κάθε φορά που το λέω, οι δημοσιογράφοι που μου παίρνουν συνέντευξη (αλλά και εσείς οι αναγνώστες του protagon.gr) επανέρχονται: "Ναι, αλλά δεδομένου ότι, όπως φαίνεται, οι ευρωπαίοι εθελοτυφλούν, εμείς τι μπορούμε να κάνουμε;" Η απάντηση που δίνω θεωρείται μοιρολατρική, για να μην πω εξοργιστική: Ό,τι και να κάνουμε εμείς, δεσμευμένοι όπως είμαστε στην ευρωζώνη, αν η ευρωζώνη δεν λύσει τα δομικά της προβλήματα, η μικρή Ελλαδίτσα, ο αδύναμος κρίκος της ευρωζώνης, όσο και να αυτο-μαστιγώνεται, δεν μπορεί να βγει από την Κρίση με τις δικές της δυνάμεις. Αντίθετα με αυτά που λέει ο πρωθυπουργός μετά την τελευταία Σύνοδο Κορυφής (εν συντομία, ότι η Ευρώπη έπραξε το καθήκον της απέναντί μας, τώρα η τύχη μας είναι στα δικά μας χέρια), θυμίζουμε έναν αδύναμο κολυμβητή που βλέπει το τσουνάμι να έρχεται: Ό,τι και να κάνει, όσο σκληρά και να προπονηθεί μέχρι να τον χτυπήσει το επερχόμενο τείχος του νερού, αν δεν γίνει κάτι για να κοπάσει το τσουνάμι, η τραγική τύχη του είναι προδιαγεγραμμένη.
Το ερώτημα όμως παραμένει: Την ώρα που παλεύουμε να πείσουμε τους υπόλοιπους ευρωπαίους για την ανάγκη μιας συνολικής λύσης, τί κάνουμε εδώ στα πάτρια; Τίποτα; Όχι βέβαια. Έχουμε πολλά, πάρα πολλά να κάνουμε. Το να κοπάσει το τσουνάμι είναι αναγκαία συνθήκη για να μην πνιγούμε. Δεν είναι όμως και ικανή: Αν δεν βελτιωθούν οι κολυμβητικές μας επιδόσεις θα πνιγούμε ακόμα κι αν ξεθυμάνει το τσουνάμι. Ακόμα κι αν μας διαγράψουν το χρέος ολόκληρο, κι αν συνεχίσουμε όπως οδεύουμε από το 1970, θα το ξαναχτίσουμε το βουνό χρέους σε μερικά χρόνια. Απλά, μην έχουμε αυταπάτες: Όσο και να βελτιωθούμε, όποιες μεταρρυθμίσεις και να κάνουμε, η ευρωπαϊκή λύση είναι sine qua non.
Στο ακριβώς προηγούμενο άρθρο μου είχα δεσμευτεί ότι στο επόμενο, δηλαδή σε αυτό, θα σκιαγραφούσα τις μεταρρυθμιστικές κινήσεις που προτείνω, ελπίζοντας στο μεταξύ σε μια θεαματική αλλαγή της ευρωπαϊκής πολιτικής εναντίον της Κρίσης. Οι ιδέες που καταθέτω παρακάτω κινούνται σε τρεις άξονες: Μεταρρύθμιση του δημόσιου τομέα, φορολογική μεταρρύθμιση, 5ετές πρόγραμμα ανάπτυξης της οικονομίας, ενεργοποίηση νέων μορφών συμμετοχικής επιχειρηματικότητας. (Κάποιες από αυτές τις ιδέες, τις παρουσίασα την περασμένη εβδομάδα στο πλαίσιο μελέτης που μου ανέθεσε το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο, το ΕΒΕΑ, την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ.)
1. Δημόσιος Τομέας
Ξεκινώ με το μέγα ζήτημα του δημόσιου τομέα και, συγκεκριμένα, με μια σκληρή παρατήρηση που εμπεριέχει την πεμπτουσία του παραδόξου της σκληρής σημερινή ελληνικής πραγματικότητας: Από την μία μεριά, είναι ξεκάθαρο ότι, ανέκαθεν, το ελληνικό δημόσιο ήταν ο υπ. αρ. 1 εχθρός του πολίτη, της κοινωνίας και της οικονομίας. Τώρα μάλιστα που βρισκόμαστε στην δίνη της Κρίσης, η ατελέσφορη προσπάθεια μείωσης των ελλειμμάτων μέσω οριζόντιων περικοπών μεγεθύνει την εχθρότητα του κράτους προς τους πολίτες τους οποίους (υποτίθεται ότι) εξυπηρετεί. Από την άλλη, η μείωση των δημόσιων δαπανών και η συρρίκνωση μισθών και θέσεων εργασίας στο δημόσιο (όπως προτείνουν σοβαροί άνθρωποι όπως ο Αλέκος Παπαδόπουλος, ο Στέφανος Μάνος κ.α.) θα ενέτεινε την Κρίση και θα ήταν καταστροφική τόσο για την κοινωνία όσο και για τον ιδιωτικό τομέα. Τί κάνουμε λοιπόν επ' αυτού; Η απάντηση που προτείνω είναι απλή: Αντί να εστιάζουμε στο λογιστικό κόστος του δημοσίου, να επικεντρωθούμε στην θεαματική αύξηση της παραγωγικότητας και αποτελεσματικότητάς του. Δύο προτάσεις θέλω να καταθέσω επ΄αυτού: Την πρώτη την ονοματίζω "Αυτο-πληροφόρηση του Δημοσίου" και την δεύτερη "Δημόσιο Δύο Ταχυτήτων" ή "Μοντέλο ΚΕΠ".
Αυτο-πληροφόρηση του Δημοσίου: Φανταστείτε έναν νόμο που, μετά από 12 ή 18 μήνες, απαγορεύει δια ροπάλου σε οποιαδήποτε δημόσια υπηρεσία να ζητήσει από πολίτη ή εκπρόσωπο επιχείρησης πιστοποιητικό το οποίο να πιστοποιεί κάποια πληροφορία που διαθέτει κάποια υπηρεσία του... Δημοσίου. Π.χ. να μην μπορεί το ΙΚΑ να ζητά από υποψήφιο συνταξιούχο να του προσκομίσει οποιαδήποτε πληροφορία διαθέτει η εφορία, να απαγορεύεται η απαίτηση της εφορίας από μια υπό ίδρυση επιχείρηση να προσκομίσει πιστοποιητικά από το ΙΚΑ, την πολεοδομία, τον ΟΑΕΔ κλπ. Με μία κίνηση, με μια μονοκονδυλιά, το Δημόσιο παύει να καταδυναστεύει τις ζωές μας, να επιβραδύνει την επιχειρηματική δραστηριότητα, να σπαταλά το παραγωγικό δυναμικό της οικονομίας μας. Παράλληλα, το Δημόσιο εξαναγκάζεται να δημιουργήσει νέες καινοτόμες μορφές μηχανογράφησης αλλά και δίαυλους από τους οποίους θα ρέει, εντός των τειχών του δημόσιου τομέα, η πληροφορία.
"Δημόσιο Δύο Ταχυτήτων" ή "Μοντέλο ΚΕΠ": Αναμφισβήτητα, η πιο επιτυχημένη μεταρρύθμιση των τελευταίων δύο δεκαετιών ήταν η δημιουργία των ΚΕΠ. Ποια ήταν η ιδιοφυής ιδέα πίσω από αυτή την μεταρρύθμιση; Ότι το στρεβλό υπάρχον σύστημα δεν μεταρρυθμίζεται αλλά, σε αντιδιαστολή, αντιμετωπίζεται με bypass. Δεν έγινε προσπάθεια μεταρρύθμισης των ληξιαρχείων αλλά, αντίθετα, δημιουργείται μια νέα, σύγχρονη υπηρεσία, με νέους υπαλλήλους, έτσι ώστε να μην χρειαστεί να ξαναπάει ο πολίτης στο Ληξιαρχείο για να πάρει αντίγραφο ληξιαρχικής πράξης. Κάτι ανάλογο χρειάζεται να γίνει σε όλο τον δημόσιο τομέα. Δύο ταχύτητες παντού, με τους νέους και τους αξιολογότερους από τους παλαιούς υπάλληλους να μεταφέρονται στην δεύτερη ταχύτητα, στο αντίστοιχο ΚΕΠ, με εντολή την δημιουργία ενός εντελώς νέου μηχανισμού (σε νέα κτήρια αν γίνεται), με μηχανισμούς αξιολόγησης έργου, και ανάλογα κίνητρα πραγματικής εξατομικευμένης παραγωγικότητας. Όποιος από τους παλαιούς υπαλλήλους δεν αξιολογείται ως ικανός να περάσει στην νέα "ταχύτητα", παραμένει την παλαιά καθώς οι απολύσεις σε καιρό Κρίσης, όπως λέω και ξαναλέω, είναι καταστροφικές τόσο από οικονομικής όσο και από κοινωνικής άποψης. Όμως, και αυτό έχει σημασία, πρέπει να δίνονται συνεχώς ευκαιρίες σε όλους τους υπαλλήλους της πρώτης "ταχύτητας" να περάσουν στην δεύτερη, ίσως μέσω εθελοντικής μετεκπαίδευσης. Σιγά-σιγά, με το σωστό management, το κέντρο βάρους θα μετατοπίζεται από την πρώτη στην δεύτερη ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα του Δημοσίου θα αυξάνεται εκθετικά.
2. Φορολογικό σύστημα
Φορολογικοί συντελεστές: Κάποιοι φίλοι (αλλά και μη) παραξενεύτηκαν την περασμένη εβδομάδα όταν με άκουσαν να καταθέτω από κοινού με το ΕΒΕΑ πρόταση για την μείωση του φορολογικού συντελεστή των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στο 15% (βλ. εδώ και εδώ). Μάλιστα ερωτήθην: Αρκετά δεν φοροδιαφεύγουν οι επιχειρήσεις; Δεν τους φτάνει η μείωση μισθών και το ξεχαρβάλωμα των εργασιακών σχέσεων; Χρειάζονται και μείωση του φορολογικού συντελεστή; Η απάντησή μου, απλή: Στον καιρό της Κρίσης όλοι χάνουν. Επιχειρήσεις και εργαζόμενοι. Ιδιώτες και δημόσιο. Έχουμε ελεύθερη πτώση κυρίες και κύριοι. Εν μέσω μιας τέτοιας πτώσης, ένα είναι το ζητούμενο: Ένα αλεξίπτωτο που θα φρενάρει την πτώση. Αποτελεί ιερό καθήκον του κράτους, απέναντι στους πολίτες και απέναντι στον εαυτό του, να μειώσει άμεσα όλους τους φορολογικούς συντελεστές ώστε να αυξήσει τα δημόσια έσοδα. Στην Ελλάδα, το 99% των επιχειρήσεων πληρώνουν κατά μέσον όρο περί τα €6000. Μια μείωση του φορολογικού συντελεστή για τους μικρομεσαίους, καθώς και του ΦΠΑ για όλους, εφόσον συνδυαστεί με σωστή επικοινωνιακή πολιτική και βελτίωση της λειτουργίας των εφοριών, θα αποδώσει περισσότερα έσοδα - όχι λιγότερα. Προτείνω, πιο συγκεκριμένα, την μείωση του ΦΠΑ στο 15% αλλά και την δημιουργία μιας προοδευτικής κλίμακας φορολογικών συντελεστών για τις επιχειρήσεις (κατά το μοντέλο της Πορτογαλίας) όπου τα ετήσια εισοδήματα έως €10.000 φορολογούνται με 12,5%, από €10.000 έως €15.000 με 14,5%, κλπ μέχρι που ο συντελεστής να φτάνει στο 25% για ετήσια εισοδήματα άνω των €100.000 και στο 40% για εισοδήματα από €1εκ και πάνω (ώστε οι τράπεζες να συνεισφέρουν όσο και οι πλούσιοι). Φαντάζεστε την αλλαγή κλίματος στην αγορά και στην κοινωνία αν έβγαινε μια διαφήμιση στις τηλεοράσεις από το υπουργείο οικονομικών που, ουσιαστικά, να λέει στους πολίτες: "Σε μια δύσκολη στιγμή, το κράτος έκανε το καθήκον του απέναντί σου. Ήρθε η σειρά σου να κάνεις το δικό σου καθήκον απέναντι στους υπόλοιπους. Δήλωσε τα πραγματικά σου εισοδήματα!"
Φορολογικοί έλεγχοι: Όσο ζούσα σε αγγλοσαξονικές χώρες, για 23 χρόνια, σας διαβεβαιώ ότι δεν είχα δει ποτέ το κτήριο κάποιας εφορίας. Ούτε και μου ζητήθηκε να στέλνω σακούλες με αποδείξεις και άλλα δικαιολογητικά κάθε φορά που συμπλήρωνα την φορολογική μου δήλωση. Ποτέ! Αυτό που γνώριζα όμως ήταν ότι, αν ποτέ επιλεχθώ για τυχαίο δειγματοληπτικό έλεγχο, και δεν έχω τα απαραίτητα δικαιολογητικά και αποδείξεις έτοιμες (με τις οποίες θα δικαιολογείται και η τελευταία κίνηση στον τραπεζικό μου λογαριασμό), η ζωή μου (όπως την ήξερα) θα έληγε! Μία φορά μου έγινε τέτοιος έλεγχος. Το 1993. Ήταν δυσάρεστος. Όμως ήταν μικρό το κακό μπροστά στην αναξιοπρέπεια του να τρέχω στις εφορίες για δεκαετίες και να βρίσκομαι συνεχώς αντιμέτωπος με ένα κράτος το οποίο με αντιμετωπίζει ως ένοχο (καθώς η απόδειξη του εναντίου είναι φιλοσοφικά αδύνατη). Ο έφορος που μου τηλεφώνησε μου έδωσε την επιλογή να με επισκεφτεί στο γραφείο μου ή να πάω εγώ στο δικό του. Επέλεξα το γραφείο μου. Με επισκέφτηκαν δύο, ένας άνδρας εφοριακός και μία γυναίκα. Πριν αρχίσουμε, έβγαλαν από μια τσάντα ένα μαγνητόφωνο και με πληροφόρησαν ότι ό,τι πούμε πρέπει να καταγραφεί και στο τέλος να σφραγιστεί η κασέτα (τώρα χρησιμοποιούν dvd) μετά από υπογραφή και των δύο μερών. Μου είπαν μάλιστα ότι, σε περίπτωση που το ένα από τα δύο μέρη (εγώ ή εκείνοι) θέλουν να επικαλεστούν κάτι από αυτά που θα ειπωθούν στο δικαστήριο, έχει το δικαίωμα να το κάνει. Με αυτά τα λόγια έρχομαι στην απλή πρόταση: Αυστηροί δειγματοληπτικοί έλεγχοι, με δρακόντεια μέτρα εναντίον των παρανομούντων, μέγιστη προθεσμία στα δικαστήρια για την επιβολή κυρώσεων οι 6 μήνες, αλλά και παράλληλα νομική επιβολή υπηρεσιακής μαγνητοφώνησης όλων των συνομιλιών μεταξύ ελεγκτών και εκπροσώπων των επιχειρήσεων, με δικαίωμα του κάθε μέρους να επικαλεστούν τα μαγνητοφωνημένα αρχεία σε κάθε διοικητική/δικαστική εξέταση.
3. Πενταετής Οικονομικός Προγραμματισμός
Τα πενταετή αναπτυξιακά προγράμματα στην χώρα μια θλιβερή προϊστορία. Στα χαρτιά έμειναν. Σε συνδυασμό με την δεσπόζουσα νεοφιλελεύθερη άποψη ότι δεν είναι δουλειά του κράτους να αναδεικνύει τους εθνικούς πρωταθλητές στον χώρο των επιχειρήσεων, η πρότασή μου αυτή θα ξενίσει. Κι όμως. Αυτή την στιγμή απαιτείται ένας συντονισμός. Έτσι κι αλλιώς ο ιδιωτικός μας τομέας είναι εν πολλοίς, κακά τα ψέμματα, κρατικοδίαιτος (είτε λόγω της διαπλοκής του με το ελληνικό δημόσιο είτε λόγω της εξάρτησής του από τα ΕΣΠΑ). Σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο, όπου καλούμαστε να απαντήσουμε στο αμείλικτο ερώτημα "Η Ελλάδα με τι αγαθά θα συμμετέχει στο ευρωπαϊκό και στο διεθνές εμπόριο;", δεν είναι δυνατόν το κράτος να μην προσπαθήσει να συντονίσει τις καλές προσπάθειες των ιδιωτών που δεν το βάζουν κάτω, να σταθεί αρωγός σε αυτές, και να τις εντάξει στον προγραμματισμό των δημοσίων επενδύσεων και μάλιστα στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Ας επωμιστεί το Υπουργείο Ανάπτυξης το μέγα ερώτημα: Ποιοι κλάδοι πρέπει να ενισχυθούν τα επόμενα πέντε χρόνια; Ποιες επιχειρήσεις εντός αυτών μπορούν να προσφέρουν προτιθέμενη αξία; Ποια δίκτυα επιχειρήσεων υπάρχουν ή μπορούν να δημιουργηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτή την στιγμή, τέτοιες προσπάθειες γίνονται από κάποια Υπουργεία και από οργανισμούς (π.χ. ΕΟΜΜΕΧ). Δεν συντονίζονται όμως μεταξύ τους. Επαφίονται στον πατριωτισμό κάποιων ανθρώπων. Αυτό που απαιτείται είναι ο συντονισμός τους στο πλαίσιο ενός συνολικού πενταετούς οικονομικού προγράμματος για όλη την χώρα και για όλους τους κλάδους - από τον τουρισμό και την μεταποίηση στις βιολογικές καλλιέργειες και την υψηλή τεχνολογία.
4. Ενεργοποίηση της συμμετοχικής οικονομίας
Το θυμάστε το σλόγκαν του Γιώργου Παπανδρέου περί συμμετοχικής δημοκρατίας, τότε που έκανε τα πρώτα βήματά του στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ; Εκείνη την εποχή, επιχειρηματολογούσα ότι η έννοια της συμμετοχικής δημοκρατίας θα παρέμενε κενή περιεχομένου αν δεν επεκτεινόταν στην έννοια της συμμετοχικής οικονομίας. Όπερ και εγένετο: Το σλόγκαν παρέμεινε σλόγκαν. Επειδή δεν είναι η ώρα τώρα να αναφερθούμε εκτενώς στα της συμμετοχικής οικονομίας, θα περιοριστώ σε μερικές σκέψεις. Μεταξύ του κρατικού μηχανισμού και των επιχειρήσεων υπάρχει μια γκρίζα ζώνη όπου κατοικούν άνθρωποι με καλές ιδέες, με μεγάλη ενέργεια, με δημιουργικότητα και με διάθεση για προσφορά που υπερβαίνει το καθαρά οικονομικό ενδιαφέρον. Αυτή η οικονομική και κοινωνική ενέργεια πάει, βασικά, χαμένη. Συμμετοχικές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες θα την ενεργοποιούσαν με απρόβλεπτα, αλλά σίγουρα θετικά, αποτελέσματα για την χώρα. Υπό μια άποψη, τέτοιες πρωτοβουλίες θυμίζουν ένα είδος συνεταιρισμού. Υπάρχει όμως μια σημαντική διαφορά: Δεν αφορούν απλά συμπράξεις παραγωγών με κοινά συμφέροντα (π.χ. παραγωγών λαδιού), τα οποία αντιπαρατίθενται (ως ένα καρτέλ) στην αγορά των συμφερόντων της υπόλοιπης κοινωνίας (π.χ. των καταναλωτών λαδιού, των υπόλοιπων κλάδων). Αντίθετα, διέπονται από μια ενδογενή «φυσική ισορροπία» από τη στιγμή που σε αυτές συμμετέχουν και παραγωγοί και χρήστες/καταναλωτές. Αυτή η ισορροπία αντίθετων και κοινών συμφερόντων, μαζί με την πρόβλεψη (μερικής) δημόσιας χρηματοδότησης στην βάση μετρήσιμων αποτελεσμάτων, είναι η εγγύηση ότι οι συμμετοχικές επιχειρήσεις δεν θα εκφυλιστούν σε παραδοσιακού τύπου συνεταιρισμούς (παρελθόντων ετών) ή σε ιδιωτικές κρατικοδίαιτες εταιρείες/συμπράξεις. Κλείνω με δύο παραδείγματα: (Α) Δίκτυο παραγωγών βιολογικών προϊόντων, καταναλωτών που αποκτούν προτεραιότητα στην κατανάλωση των προϊόντων αυτών (αλλά και έλεγχο επί της παραγωγικής διαδικασίας) και, τέλος, εξαγωγικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό με μια σειρά από σχετικά προϊόντα (π.χ. οινοπαραγωγούς). (Β) Ένα από τα σχολεία που κλείνει το υπουργείο κρατείται ανοικτό από τους καθηγητές και την τοπική κοινωνία. Οι μεν πληρώνονται τον μισθό τους κανονικά από το δημόσιο αλλά αναλαμβάνουν να εισάγουν κενά δαιμόνια στο πρόγραμμα σπουδών (π.χ. επί πλέον μαθήματα γλώσσας, θεάτρου κλπ. όπως κάνουν τα ακριβά σχολειά των Βορείων Αθηναϊκών Προαστίων) με την αρωγή της τοπικής κοινωνίας, του Δήμου κλπ.
Συμπέρασμα
Πολλά πρέπει και μπορούμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε τις συλλογικές και ατομικές μας αποδόσεις. Όμως, τίποτα δεν θα πετύχουμε με περικοπές στις δημόσιες δαπάνες που αφορούν επενδύσεις, μισθούς και θέσεις εργασίας. Ζητούμενο είναι η θεαματική βελτίωση της αποτελεσματικότητας του κράτους και του συντονισμού των επιχειρηματικών κινήσεων. Κι όλα αυτά την ώρα που πασχίζουμε να πείσουμε τους ηγέτες μας (τουλάχιστον) να προσπαθήσουν να βάλουν μυαλό στους ευρωπαίους συναδέλφους τους έτσι ώστε να μην πάνε χαμένες οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες και οι θυσίες όλων, βορείων και νοτίων κατοίκων μιας ηπείρου με λαμπρό παρελθόν, μεγάλες δυνατότητες αλλά και με ένα αποκαρδιωτικά αδύναμο πολιτικό προσωπικό.
του Γιάνη Βαρουφάκη 04/04/2011
Ένα χρόνο τώρα επιμένω από αυτές τις (ιστο)σελίδες ότι η Κρίση είναι ευρωπαϊκή και δεν επιδέχεται λύσης που να μην αντιμετωπίζει ταυτόχρονα, και σε κεντρικό ευρωπαϊκό επίπεδο, την τριπλή κρίση: του τραπεζικού τομέα, του δημόσιου χρέους και της κατάρρευσης των παραγωγικών επενδύσεων στην ευρωζώνη. Πράγματι, σας έχω κουράσει με μια σχεδόν έμμονη ιδέα για το πως θα μπορούσε να μοιάζει μια τέτοια ευρωπαϊκή λύση, επιμένοντας (σαν χαλασμένος δίσκος βινυλίου) ότι χωρίς τέτοια συνολική λύση ούτε η Ελλάδα θα ανακάμψει ούτε η ευρωζώνη θα επιβιώσει.
Για μήνες τώρα, λέω αυτό το ποιηματάκι μου. Και κάθε φορά που το λέω, οι δημοσιογράφοι που μου παίρνουν συνέντευξη (αλλά και εσείς οι αναγνώστες του protagon.gr) επανέρχονται: "Ναι, αλλά δεδομένου ότι, όπως φαίνεται, οι ευρωπαίοι εθελοτυφλούν, εμείς τι μπορούμε να κάνουμε;" Η απάντηση που δίνω θεωρείται μοιρολατρική, για να μην πω εξοργιστική: Ό,τι και να κάνουμε εμείς, δεσμευμένοι όπως είμαστε στην ευρωζώνη, αν η ευρωζώνη δεν λύσει τα δομικά της προβλήματα, η μικρή Ελλαδίτσα, ο αδύναμος κρίκος της ευρωζώνης, όσο και να αυτο-μαστιγώνεται, δεν μπορεί να βγει από την Κρίση με τις δικές της δυνάμεις. Αντίθετα με αυτά που λέει ο πρωθυπουργός μετά την τελευταία Σύνοδο Κορυφής (εν συντομία, ότι η Ευρώπη έπραξε το καθήκον της απέναντί μας, τώρα η τύχη μας είναι στα δικά μας χέρια), θυμίζουμε έναν αδύναμο κολυμβητή που βλέπει το τσουνάμι να έρχεται: Ό,τι και να κάνει, όσο σκληρά και να προπονηθεί μέχρι να τον χτυπήσει το επερχόμενο τείχος του νερού, αν δεν γίνει κάτι για να κοπάσει το τσουνάμι, η τραγική τύχη του είναι προδιαγεγραμμένη.
Το ερώτημα όμως παραμένει: Την ώρα που παλεύουμε να πείσουμε τους υπόλοιπους ευρωπαίους για την ανάγκη μιας συνολικής λύσης, τί κάνουμε εδώ στα πάτρια; Τίποτα; Όχι βέβαια. Έχουμε πολλά, πάρα πολλά να κάνουμε. Το να κοπάσει το τσουνάμι είναι αναγκαία συνθήκη για να μην πνιγούμε. Δεν είναι όμως και ικανή: Αν δεν βελτιωθούν οι κολυμβητικές μας επιδόσεις θα πνιγούμε ακόμα κι αν ξεθυμάνει το τσουνάμι. Ακόμα κι αν μας διαγράψουν το χρέος ολόκληρο, κι αν συνεχίσουμε όπως οδεύουμε από το 1970, θα το ξαναχτίσουμε το βουνό χρέους σε μερικά χρόνια. Απλά, μην έχουμε αυταπάτες: Όσο και να βελτιωθούμε, όποιες μεταρρυθμίσεις και να κάνουμε, η ευρωπαϊκή λύση είναι sine qua non.
Στο ακριβώς προηγούμενο άρθρο μου είχα δεσμευτεί ότι στο επόμενο, δηλαδή σε αυτό, θα σκιαγραφούσα τις μεταρρυθμιστικές κινήσεις που προτείνω, ελπίζοντας στο μεταξύ σε μια θεαματική αλλαγή της ευρωπαϊκής πολιτικής εναντίον της Κρίσης. Οι ιδέες που καταθέτω παρακάτω κινούνται σε τρεις άξονες: Μεταρρύθμιση του δημόσιου τομέα, φορολογική μεταρρύθμιση, 5ετές πρόγραμμα ανάπτυξης της οικονομίας, ενεργοποίηση νέων μορφών συμμετοχικής επιχειρηματικότητας. (Κάποιες από αυτές τις ιδέες, τις παρουσίασα την περασμένη εβδομάδα στο πλαίσιο μελέτης που μου ανέθεσε το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο, το ΕΒΕΑ, την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ.)
1. Δημόσιος Τομέας
Ξεκινώ με το μέγα ζήτημα του δημόσιου τομέα και, συγκεκριμένα, με μια σκληρή παρατήρηση που εμπεριέχει την πεμπτουσία του παραδόξου της σκληρής σημερινή ελληνικής πραγματικότητας: Από την μία μεριά, είναι ξεκάθαρο ότι, ανέκαθεν, το ελληνικό δημόσιο ήταν ο υπ. αρ. 1 εχθρός του πολίτη, της κοινωνίας και της οικονομίας. Τώρα μάλιστα που βρισκόμαστε στην δίνη της Κρίσης, η ατελέσφορη προσπάθεια μείωσης των ελλειμμάτων μέσω οριζόντιων περικοπών μεγεθύνει την εχθρότητα του κράτους προς τους πολίτες τους οποίους (υποτίθεται ότι) εξυπηρετεί. Από την άλλη, η μείωση των δημόσιων δαπανών και η συρρίκνωση μισθών και θέσεων εργασίας στο δημόσιο (όπως προτείνουν σοβαροί άνθρωποι όπως ο Αλέκος Παπαδόπουλος, ο Στέφανος Μάνος κ.α.) θα ενέτεινε την Κρίση και θα ήταν καταστροφική τόσο για την κοινωνία όσο και για τον ιδιωτικό τομέα. Τί κάνουμε λοιπόν επ' αυτού; Η απάντηση που προτείνω είναι απλή: Αντί να εστιάζουμε στο λογιστικό κόστος του δημοσίου, να επικεντρωθούμε στην θεαματική αύξηση της παραγωγικότητας και αποτελεσματικότητάς του. Δύο προτάσεις θέλω να καταθέσω επ΄αυτού: Την πρώτη την ονοματίζω "Αυτο-πληροφόρηση του Δημοσίου" και την δεύτερη "Δημόσιο Δύο Ταχυτήτων" ή "Μοντέλο ΚΕΠ".
Αυτο-πληροφόρηση του Δημοσίου: Φανταστείτε έναν νόμο που, μετά από 12 ή 18 μήνες, απαγορεύει δια ροπάλου σε οποιαδήποτε δημόσια υπηρεσία να ζητήσει από πολίτη ή εκπρόσωπο επιχείρησης πιστοποιητικό το οποίο να πιστοποιεί κάποια πληροφορία που διαθέτει κάποια υπηρεσία του... Δημοσίου. Π.χ. να μην μπορεί το ΙΚΑ να ζητά από υποψήφιο συνταξιούχο να του προσκομίσει οποιαδήποτε πληροφορία διαθέτει η εφορία, να απαγορεύεται η απαίτηση της εφορίας από μια υπό ίδρυση επιχείρηση να προσκομίσει πιστοποιητικά από το ΙΚΑ, την πολεοδομία, τον ΟΑΕΔ κλπ. Με μία κίνηση, με μια μονοκονδυλιά, το Δημόσιο παύει να καταδυναστεύει τις ζωές μας, να επιβραδύνει την επιχειρηματική δραστηριότητα, να σπαταλά το παραγωγικό δυναμικό της οικονομίας μας. Παράλληλα, το Δημόσιο εξαναγκάζεται να δημιουργήσει νέες καινοτόμες μορφές μηχανογράφησης αλλά και δίαυλους από τους οποίους θα ρέει, εντός των τειχών του δημόσιου τομέα, η πληροφορία.
"Δημόσιο Δύο Ταχυτήτων" ή "Μοντέλο ΚΕΠ": Αναμφισβήτητα, η πιο επιτυχημένη μεταρρύθμιση των τελευταίων δύο δεκαετιών ήταν η δημιουργία των ΚΕΠ. Ποια ήταν η ιδιοφυής ιδέα πίσω από αυτή την μεταρρύθμιση; Ότι το στρεβλό υπάρχον σύστημα δεν μεταρρυθμίζεται αλλά, σε αντιδιαστολή, αντιμετωπίζεται με bypass. Δεν έγινε προσπάθεια μεταρρύθμισης των ληξιαρχείων αλλά, αντίθετα, δημιουργείται μια νέα, σύγχρονη υπηρεσία, με νέους υπαλλήλους, έτσι ώστε να μην χρειαστεί να ξαναπάει ο πολίτης στο Ληξιαρχείο για να πάρει αντίγραφο ληξιαρχικής πράξης. Κάτι ανάλογο χρειάζεται να γίνει σε όλο τον δημόσιο τομέα. Δύο ταχύτητες παντού, με τους νέους και τους αξιολογότερους από τους παλαιούς υπάλληλους να μεταφέρονται στην δεύτερη ταχύτητα, στο αντίστοιχο ΚΕΠ, με εντολή την δημιουργία ενός εντελώς νέου μηχανισμού (σε νέα κτήρια αν γίνεται), με μηχανισμούς αξιολόγησης έργου, και ανάλογα κίνητρα πραγματικής εξατομικευμένης παραγωγικότητας. Όποιος από τους παλαιούς υπαλλήλους δεν αξιολογείται ως ικανός να περάσει στην νέα "ταχύτητα", παραμένει την παλαιά καθώς οι απολύσεις σε καιρό Κρίσης, όπως λέω και ξαναλέω, είναι καταστροφικές τόσο από οικονομικής όσο και από κοινωνικής άποψης. Όμως, και αυτό έχει σημασία, πρέπει να δίνονται συνεχώς ευκαιρίες σε όλους τους υπαλλήλους της πρώτης "ταχύτητας" να περάσουν στην δεύτερη, ίσως μέσω εθελοντικής μετεκπαίδευσης. Σιγά-σιγά, με το σωστό management, το κέντρο βάρους θα μετατοπίζεται από την πρώτη στην δεύτερη ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα του Δημοσίου θα αυξάνεται εκθετικά.
2. Φορολογικό σύστημα
Φορολογικοί συντελεστές: Κάποιοι φίλοι (αλλά και μη) παραξενεύτηκαν την περασμένη εβδομάδα όταν με άκουσαν να καταθέτω από κοινού με το ΕΒΕΑ πρόταση για την μείωση του φορολογικού συντελεστή των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στο 15% (βλ. εδώ και εδώ). Μάλιστα ερωτήθην: Αρκετά δεν φοροδιαφεύγουν οι επιχειρήσεις; Δεν τους φτάνει η μείωση μισθών και το ξεχαρβάλωμα των εργασιακών σχέσεων; Χρειάζονται και μείωση του φορολογικού συντελεστή; Η απάντησή μου, απλή: Στον καιρό της Κρίσης όλοι χάνουν. Επιχειρήσεις και εργαζόμενοι. Ιδιώτες και δημόσιο. Έχουμε ελεύθερη πτώση κυρίες και κύριοι. Εν μέσω μιας τέτοιας πτώσης, ένα είναι το ζητούμενο: Ένα αλεξίπτωτο που θα φρενάρει την πτώση. Αποτελεί ιερό καθήκον του κράτους, απέναντι στους πολίτες και απέναντι στον εαυτό του, να μειώσει άμεσα όλους τους φορολογικούς συντελεστές ώστε να αυξήσει τα δημόσια έσοδα. Στην Ελλάδα, το 99% των επιχειρήσεων πληρώνουν κατά μέσον όρο περί τα €6000. Μια μείωση του φορολογικού συντελεστή για τους μικρομεσαίους, καθώς και του ΦΠΑ για όλους, εφόσον συνδυαστεί με σωστή επικοινωνιακή πολιτική και βελτίωση της λειτουργίας των εφοριών, θα αποδώσει περισσότερα έσοδα - όχι λιγότερα. Προτείνω, πιο συγκεκριμένα, την μείωση του ΦΠΑ στο 15% αλλά και την δημιουργία μιας προοδευτικής κλίμακας φορολογικών συντελεστών για τις επιχειρήσεις (κατά το μοντέλο της Πορτογαλίας) όπου τα ετήσια εισοδήματα έως €10.000 φορολογούνται με 12,5%, από €10.000 έως €15.000 με 14,5%, κλπ μέχρι που ο συντελεστής να φτάνει στο 25% για ετήσια εισοδήματα άνω των €100.000 και στο 40% για εισοδήματα από €1εκ και πάνω (ώστε οι τράπεζες να συνεισφέρουν όσο και οι πλούσιοι). Φαντάζεστε την αλλαγή κλίματος στην αγορά και στην κοινωνία αν έβγαινε μια διαφήμιση στις τηλεοράσεις από το υπουργείο οικονομικών που, ουσιαστικά, να λέει στους πολίτες: "Σε μια δύσκολη στιγμή, το κράτος έκανε το καθήκον του απέναντί σου. Ήρθε η σειρά σου να κάνεις το δικό σου καθήκον απέναντι στους υπόλοιπους. Δήλωσε τα πραγματικά σου εισοδήματα!"
Φορολογικοί έλεγχοι: Όσο ζούσα σε αγγλοσαξονικές χώρες, για 23 χρόνια, σας διαβεβαιώ ότι δεν είχα δει ποτέ το κτήριο κάποιας εφορίας. Ούτε και μου ζητήθηκε να στέλνω σακούλες με αποδείξεις και άλλα δικαιολογητικά κάθε φορά που συμπλήρωνα την φορολογική μου δήλωση. Ποτέ! Αυτό που γνώριζα όμως ήταν ότι, αν ποτέ επιλεχθώ για τυχαίο δειγματοληπτικό έλεγχο, και δεν έχω τα απαραίτητα δικαιολογητικά και αποδείξεις έτοιμες (με τις οποίες θα δικαιολογείται και η τελευταία κίνηση στον τραπεζικό μου λογαριασμό), η ζωή μου (όπως την ήξερα) θα έληγε! Μία φορά μου έγινε τέτοιος έλεγχος. Το 1993. Ήταν δυσάρεστος. Όμως ήταν μικρό το κακό μπροστά στην αναξιοπρέπεια του να τρέχω στις εφορίες για δεκαετίες και να βρίσκομαι συνεχώς αντιμέτωπος με ένα κράτος το οποίο με αντιμετωπίζει ως ένοχο (καθώς η απόδειξη του εναντίου είναι φιλοσοφικά αδύνατη). Ο έφορος που μου τηλεφώνησε μου έδωσε την επιλογή να με επισκεφτεί στο γραφείο μου ή να πάω εγώ στο δικό του. Επέλεξα το γραφείο μου. Με επισκέφτηκαν δύο, ένας άνδρας εφοριακός και μία γυναίκα. Πριν αρχίσουμε, έβγαλαν από μια τσάντα ένα μαγνητόφωνο και με πληροφόρησαν ότι ό,τι πούμε πρέπει να καταγραφεί και στο τέλος να σφραγιστεί η κασέτα (τώρα χρησιμοποιούν dvd) μετά από υπογραφή και των δύο μερών. Μου είπαν μάλιστα ότι, σε περίπτωση που το ένα από τα δύο μέρη (εγώ ή εκείνοι) θέλουν να επικαλεστούν κάτι από αυτά που θα ειπωθούν στο δικαστήριο, έχει το δικαίωμα να το κάνει. Με αυτά τα λόγια έρχομαι στην απλή πρόταση: Αυστηροί δειγματοληπτικοί έλεγχοι, με δρακόντεια μέτρα εναντίον των παρανομούντων, μέγιστη προθεσμία στα δικαστήρια για την επιβολή κυρώσεων οι 6 μήνες, αλλά και παράλληλα νομική επιβολή υπηρεσιακής μαγνητοφώνησης όλων των συνομιλιών μεταξύ ελεγκτών και εκπροσώπων των επιχειρήσεων, με δικαίωμα του κάθε μέρους να επικαλεστούν τα μαγνητοφωνημένα αρχεία σε κάθε διοικητική/δικαστική εξέταση.
3. Πενταετής Οικονομικός Προγραμματισμός
Τα πενταετή αναπτυξιακά προγράμματα στην χώρα μια θλιβερή προϊστορία. Στα χαρτιά έμειναν. Σε συνδυασμό με την δεσπόζουσα νεοφιλελεύθερη άποψη ότι δεν είναι δουλειά του κράτους να αναδεικνύει τους εθνικούς πρωταθλητές στον χώρο των επιχειρήσεων, η πρότασή μου αυτή θα ξενίσει. Κι όμως. Αυτή την στιγμή απαιτείται ένας συντονισμός. Έτσι κι αλλιώς ο ιδιωτικός μας τομέας είναι εν πολλοίς, κακά τα ψέμματα, κρατικοδίαιτος (είτε λόγω της διαπλοκής του με το ελληνικό δημόσιο είτε λόγω της εξάρτησής του από τα ΕΣΠΑ). Σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο, όπου καλούμαστε να απαντήσουμε στο αμείλικτο ερώτημα "Η Ελλάδα με τι αγαθά θα συμμετέχει στο ευρωπαϊκό και στο διεθνές εμπόριο;", δεν είναι δυνατόν το κράτος να μην προσπαθήσει να συντονίσει τις καλές προσπάθειες των ιδιωτών που δεν το βάζουν κάτω, να σταθεί αρωγός σε αυτές, και να τις εντάξει στον προγραμματισμό των δημοσίων επενδύσεων και μάλιστα στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Ας επωμιστεί το Υπουργείο Ανάπτυξης το μέγα ερώτημα: Ποιοι κλάδοι πρέπει να ενισχυθούν τα επόμενα πέντε χρόνια; Ποιες επιχειρήσεις εντός αυτών μπορούν να προσφέρουν προτιθέμενη αξία; Ποια δίκτυα επιχειρήσεων υπάρχουν ή μπορούν να δημιουργηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτή την στιγμή, τέτοιες προσπάθειες γίνονται από κάποια Υπουργεία και από οργανισμούς (π.χ. ΕΟΜΜΕΧ). Δεν συντονίζονται όμως μεταξύ τους. Επαφίονται στον πατριωτισμό κάποιων ανθρώπων. Αυτό που απαιτείται είναι ο συντονισμός τους στο πλαίσιο ενός συνολικού πενταετούς οικονομικού προγράμματος για όλη την χώρα και για όλους τους κλάδους - από τον τουρισμό και την μεταποίηση στις βιολογικές καλλιέργειες και την υψηλή τεχνολογία.
4. Ενεργοποίηση της συμμετοχικής οικονομίας
Το θυμάστε το σλόγκαν του Γιώργου Παπανδρέου περί συμμετοχικής δημοκρατίας, τότε που έκανε τα πρώτα βήματά του στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ; Εκείνη την εποχή, επιχειρηματολογούσα ότι η έννοια της συμμετοχικής δημοκρατίας θα παρέμενε κενή περιεχομένου αν δεν επεκτεινόταν στην έννοια της συμμετοχικής οικονομίας. Όπερ και εγένετο: Το σλόγκαν παρέμεινε σλόγκαν. Επειδή δεν είναι η ώρα τώρα να αναφερθούμε εκτενώς στα της συμμετοχικής οικονομίας, θα περιοριστώ σε μερικές σκέψεις. Μεταξύ του κρατικού μηχανισμού και των επιχειρήσεων υπάρχει μια γκρίζα ζώνη όπου κατοικούν άνθρωποι με καλές ιδέες, με μεγάλη ενέργεια, με δημιουργικότητα και με διάθεση για προσφορά που υπερβαίνει το καθαρά οικονομικό ενδιαφέρον. Αυτή η οικονομική και κοινωνική ενέργεια πάει, βασικά, χαμένη. Συμμετοχικές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες θα την ενεργοποιούσαν με απρόβλεπτα, αλλά σίγουρα θετικά, αποτελέσματα για την χώρα. Υπό μια άποψη, τέτοιες πρωτοβουλίες θυμίζουν ένα είδος συνεταιρισμού. Υπάρχει όμως μια σημαντική διαφορά: Δεν αφορούν απλά συμπράξεις παραγωγών με κοινά συμφέροντα (π.χ. παραγωγών λαδιού), τα οποία αντιπαρατίθενται (ως ένα καρτέλ) στην αγορά των συμφερόντων της υπόλοιπης κοινωνίας (π.χ. των καταναλωτών λαδιού, των υπόλοιπων κλάδων). Αντίθετα, διέπονται από μια ενδογενή «φυσική ισορροπία» από τη στιγμή που σε αυτές συμμετέχουν και παραγωγοί και χρήστες/καταναλωτές. Αυτή η ισορροπία αντίθετων και κοινών συμφερόντων, μαζί με την πρόβλεψη (μερικής) δημόσιας χρηματοδότησης στην βάση μετρήσιμων αποτελεσμάτων, είναι η εγγύηση ότι οι συμμετοχικές επιχειρήσεις δεν θα εκφυλιστούν σε παραδοσιακού τύπου συνεταιρισμούς (παρελθόντων ετών) ή σε ιδιωτικές κρατικοδίαιτες εταιρείες/συμπράξεις. Κλείνω με δύο παραδείγματα: (Α) Δίκτυο παραγωγών βιολογικών προϊόντων, καταναλωτών που αποκτούν προτεραιότητα στην κατανάλωση των προϊόντων αυτών (αλλά και έλεγχο επί της παραγωγικής διαδικασίας) και, τέλος, εξαγωγικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό με μια σειρά από σχετικά προϊόντα (π.χ. οινοπαραγωγούς). (Β) Ένα από τα σχολεία που κλείνει το υπουργείο κρατείται ανοικτό από τους καθηγητές και την τοπική κοινωνία. Οι μεν πληρώνονται τον μισθό τους κανονικά από το δημόσιο αλλά αναλαμβάνουν να εισάγουν κενά δαιμόνια στο πρόγραμμα σπουδών (π.χ. επί πλέον μαθήματα γλώσσας, θεάτρου κλπ. όπως κάνουν τα ακριβά σχολειά των Βορείων Αθηναϊκών Προαστίων) με την αρωγή της τοπικής κοινωνίας, του Δήμου κλπ.
Συμπέρασμα
Πολλά πρέπει και μπορούμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε τις συλλογικές και ατομικές μας αποδόσεις. Όμως, τίποτα δεν θα πετύχουμε με περικοπές στις δημόσιες δαπάνες που αφορούν επενδύσεις, μισθούς και θέσεις εργασίας. Ζητούμενο είναι η θεαματική βελτίωση της αποτελεσματικότητας του κράτους και του συντονισμού των επιχειρηματικών κινήσεων. Κι όλα αυτά την ώρα που πασχίζουμε να πείσουμε τους ηγέτες μας (τουλάχιστον) να προσπαθήσουν να βάλουν μυαλό στους ευρωπαίους συναδέλφους τους έτσι ώστε να μην πάνε χαμένες οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες και οι θυσίες όλων, βορείων και νοτίων κατοίκων μιας ηπείρου με λαμπρό παρελθόν, μεγάλες δυνατότητες αλλά και με ένα αποκαρδιωτικά αδύναμο πολιτικό προσωπικό.
Μπορούμε να κερδίσουμε τον πόλεμο;
Tου Κωστα Καλλιτση / kostas. kallitsis@yahoo. com
Το «New Deal» του Ρούζβελτ δεν θα είχε υλοποιηθεί αν ο Aμερικανός πρόεδρος δεν είχε τη γενναιότητα να καλέσει στην κυβέρνησή του στελέχη που αποδεδειγμένα γνώριζαν να διευθύνουν μεγάλες ομάδες ανθρώπων και να πετυχαίνουν την παραγωγή συγκεκριμένου έργου – όχι μόνον ικανούς πολιτικούς που συμφωνούσαν με την πολιτική του χωρίς να είναι «δικοί του», αλλά ακόμα και μεγάλους επιχειρηματίες της εποχής, που παράτησαν προσωρινά τις επιχειρήσεις τους και ανέλαβαν συγκεκριμένα καθήκοντα με συμβολική αμοιβή ένα δολάριο τον χρόνο.
Ο Βενιζέλος, όταν υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει τη σφοδρότατη οικονομική κρίση του μεσοπολέμου, στηρίχτηκε σε ένα κρατικό μηχανισμό που στελεχώθηκε (όχι, βεβαίως, με παρωδίες open-gov...) με ό, τι καλύτερο υπήρχε στον χώρο της Δημόσιας Διοίκησης και της εφαρμοσμένης οικονομικής πολιτικής, οργάνωσε την άσκηση της εξουσίας με ανθρώπους που δεν ήταν απαραίτητα επαγγελματίες της πολιτικής, αρκετοί εκ των οποίων στη συνέχεια έμειναν στην Iστορία του τόπου όχι μόνον ως δημόσιοι λειτουργοί υψηλού ήθους και ικανοτήτων, αλλά και ως διανοούμενοι, σκαπανείς της νεότερης Ελλάδας.
Oταν έχεις πόλεμο, δεν στηρίζεσαι σε κυλιόμενα επιτελεία αγχωμένων για τη θέση τους στην «επόμενη μέρα» – ποια, άραγε, επόμενη;..
Αναθέτεις καθήκοντα σε ομάδες δοκιμασμένων στελεχών που έχουν την ανιδιοτέλεια, τον πατριωτισμό και τις ικανότητες να κερδίσουν τον πόλεμο. Η Ελλάδα είναι σε πόλεμο. Ο εχθρός δεν είναι οι κακοί ξένοι, είναι εσωτερικός: το πλέγμα των κοινωνικών, επιχειρηματικών, πολιτικών και εκδοτικών συμφερόντων, που έμαθαν να πλουτίζουν σε συνθήκες διαφθοράς και σήμερα αντιμάχονται λυσσωδώς τις μεταρρυθμίσεις.
Συμβασιούχοι που είχαν «μπάρμπα στην Κορώνη» και λήγουν οι συμβάσεις τους θα κάνουν καταλήψεις για να εμποδίσουν τους ανέργους να βρουν μια θέση στον ήλιο. Σωματεία μονίμων υπαλλήλων θα διεκδικούν να απολυθούν οι συμβασιούχοι για να μη μοιραστεί το κόστος της κρίσης. Οι μπαταχτσήδες θα επιστρατεύουν πολιτευτές για να διεκδικήσουν το «δικαίωμα στο πλιάτσικο» των χρημάτων των καταθετών – στο όνομα της ανάπτυξης. Και μέσα στο σμήνος των αδιεξόδων, συμμορίες του εγκλήματος θα διεισδύουν στις Κερατέες, θα αλωνίζουν παντού, θα αναπαύονται για λίγο στις φυλακές απ’ όπου θα διευθύνουν το έγκλημα, θα τρομοκρατούν τη Δικαιοσύνη.
Η κατάσταση γίνεται ζοφερή. Η Iστορία διδάσκει ότι, όταν ουδείς φοβάται το δημοκρατικό κράτος, έρχεται η ώρα που η κοινωνία ρέπει προς το αυταρχικό κράτος. Η Ελλάδα μπορεί να γλιστρήσει από το χείλος στον γκρεμό αργόσυρτα ή (δοθείσης αφορμής) με ξαφνικό θάνατο. Αντιπολίτευση και μοιρολογίστρες ποτίζουν την κοινωνία με το δηλητήριο της απελπισίας, για να αποτρέψουν τη μεταρρύθμιση. Λοιπόν, η κεντρική πρωτοβουλία, εκ των πραγμάτων σήμερα, ανήκει στον κ. Γ. Παπανδρέου. Μια ολιγομελής «κυβέρνηση των αρίστων», απαλλαγμένη από τις συγχύσεις των συντονιστών, που θα πει όλη την αλήθεια και θα αναλάβει να εφαρμόσει ένα σαφές, στιβαρό 2ετές πρόγραμμα στηριγμένο στο Μνημόνιο, θα ήταν μια σημαντική πρώτη απόφαση. Δεν χωρούν αυταπάτες. Μόνο απροσδόκητα μεγάλου βεληνεκούς πρωτοβουλίες, που κυριολεκτικά θα ξαφνιάσουν θετικά την κοινωνία, είναι ικανές να προκαλέσουν τη δικτύωση των διάσπαρτων δυνάμεων της μεταρρύθμισης και να οδηγήσουν σε μια αναδιάταξη των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων που θα επιτρέψει στην Ελλάδα να κερδίσει τον πόλεμο.
Το «New Deal» του Ρούζβελτ δεν θα είχε υλοποιηθεί αν ο Aμερικανός πρόεδρος δεν είχε τη γενναιότητα να καλέσει στην κυβέρνησή του στελέχη που αποδεδειγμένα γνώριζαν να διευθύνουν μεγάλες ομάδες ανθρώπων και να πετυχαίνουν την παραγωγή συγκεκριμένου έργου – όχι μόνον ικανούς πολιτικούς που συμφωνούσαν με την πολιτική του χωρίς να είναι «δικοί του», αλλά ακόμα και μεγάλους επιχειρηματίες της εποχής, που παράτησαν προσωρινά τις επιχειρήσεις τους και ανέλαβαν συγκεκριμένα καθήκοντα με συμβολική αμοιβή ένα δολάριο τον χρόνο.
Ο Βενιζέλος, όταν υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει τη σφοδρότατη οικονομική κρίση του μεσοπολέμου, στηρίχτηκε σε ένα κρατικό μηχανισμό που στελεχώθηκε (όχι, βεβαίως, με παρωδίες open-gov...) με ό, τι καλύτερο υπήρχε στον χώρο της Δημόσιας Διοίκησης και της εφαρμοσμένης οικονομικής πολιτικής, οργάνωσε την άσκηση της εξουσίας με ανθρώπους που δεν ήταν απαραίτητα επαγγελματίες της πολιτικής, αρκετοί εκ των οποίων στη συνέχεια έμειναν στην Iστορία του τόπου όχι μόνον ως δημόσιοι λειτουργοί υψηλού ήθους και ικανοτήτων, αλλά και ως διανοούμενοι, σκαπανείς της νεότερης Ελλάδας.
Oταν έχεις πόλεμο, δεν στηρίζεσαι σε κυλιόμενα επιτελεία αγχωμένων για τη θέση τους στην «επόμενη μέρα» – ποια, άραγε, επόμενη;..
Αναθέτεις καθήκοντα σε ομάδες δοκιμασμένων στελεχών που έχουν την ανιδιοτέλεια, τον πατριωτισμό και τις ικανότητες να κερδίσουν τον πόλεμο. Η Ελλάδα είναι σε πόλεμο. Ο εχθρός δεν είναι οι κακοί ξένοι, είναι εσωτερικός: το πλέγμα των κοινωνικών, επιχειρηματικών, πολιτικών και εκδοτικών συμφερόντων, που έμαθαν να πλουτίζουν σε συνθήκες διαφθοράς και σήμερα αντιμάχονται λυσσωδώς τις μεταρρυθμίσεις.
Συμβασιούχοι που είχαν «μπάρμπα στην Κορώνη» και λήγουν οι συμβάσεις τους θα κάνουν καταλήψεις για να εμποδίσουν τους ανέργους να βρουν μια θέση στον ήλιο. Σωματεία μονίμων υπαλλήλων θα διεκδικούν να απολυθούν οι συμβασιούχοι για να μη μοιραστεί το κόστος της κρίσης. Οι μπαταχτσήδες θα επιστρατεύουν πολιτευτές για να διεκδικήσουν το «δικαίωμα στο πλιάτσικο» των χρημάτων των καταθετών – στο όνομα της ανάπτυξης. Και μέσα στο σμήνος των αδιεξόδων, συμμορίες του εγκλήματος θα διεισδύουν στις Κερατέες, θα αλωνίζουν παντού, θα αναπαύονται για λίγο στις φυλακές απ’ όπου θα διευθύνουν το έγκλημα, θα τρομοκρατούν τη Δικαιοσύνη.
Η κατάσταση γίνεται ζοφερή. Η Iστορία διδάσκει ότι, όταν ουδείς φοβάται το δημοκρατικό κράτος, έρχεται η ώρα που η κοινωνία ρέπει προς το αυταρχικό κράτος. Η Ελλάδα μπορεί να γλιστρήσει από το χείλος στον γκρεμό αργόσυρτα ή (δοθείσης αφορμής) με ξαφνικό θάνατο. Αντιπολίτευση και μοιρολογίστρες ποτίζουν την κοινωνία με το δηλητήριο της απελπισίας, για να αποτρέψουν τη μεταρρύθμιση. Λοιπόν, η κεντρική πρωτοβουλία, εκ των πραγμάτων σήμερα, ανήκει στον κ. Γ. Παπανδρέου. Μια ολιγομελής «κυβέρνηση των αρίστων», απαλλαγμένη από τις συγχύσεις των συντονιστών, που θα πει όλη την αλήθεια και θα αναλάβει να εφαρμόσει ένα σαφές, στιβαρό 2ετές πρόγραμμα στηριγμένο στο Μνημόνιο, θα ήταν μια σημαντική πρώτη απόφαση. Δεν χωρούν αυταπάτες. Μόνο απροσδόκητα μεγάλου βεληνεκούς πρωτοβουλίες, που κυριολεκτικά θα ξαφνιάσουν θετικά την κοινωνία, είναι ικανές να προκαλέσουν τη δικτύωση των διάσπαρτων δυνάμεων της μεταρρύθμισης και να οδηγήσουν σε μια αναδιάταξη των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων που θα επιτρέψει στην Ελλάδα να κερδίσει τον πόλεμο.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)